Căng thẳng biên giới giữa Thái Lan và Campuchia không phải là điều mới mẻ. Tranh chấp lãnh thổ dọc theo đường biên giới dài 817 km, được vẽ bởi người Pháp vào năm 1907, đã âm ỉ hàng thế kỷ, thỉnh thoảng bùng phát thành những cuộc đụng độ quân sự. Nhưng lần này, xung đột đã leo thang đến mức báo động, với những hậu quả tàn khốc đối với dân thường. Chỉ trong ngày 24 tháng 7, các nguồn tin từ quân đội Thái Lan báo cáo rằng chín dân thường Thái Lan đã thiệt mạng trên khắp ba tỉnh Surin, Sisaket và Buriram, trong đó có một đứa trẻ 12 tuổi và một người lớn bị giết bởi rocket GRAD của Campuchia tại quận Kap Choeng. Hơn 30.000 đến 40.000 người đã phải sơ tán khỏi các thị trấn và làng mạc, trong khi 582 trường học ở các tỉnh này buộc phải đóng cửa, một số được chuyển thành nơi trú ẩn khẩn cấp.

Vụ việc bắt đầu từ sáng sớm ngày 24 tháng 7, khi quân đội Campuchia bị cáo buộc nã pháo hạng nặng vào một căn cứ quân sự Thái Lan gần ngôi chùa cổ Prasat Ta Muen Thom, một địa điểm tranh chấp từ lâu giữa hai nước. Theo phát ngôn viên chính phủ Thái Lan, Đô đốc Surasant Kongsiri, các lực lượng Campuchia đã sử dụng súng phóng lựu và pháo binh, gây thiệt hại cho nhà cửa và các công trình công cộng, bao gồm cả một bệnh viện. Bộ trưởng Y tế Thái Lan Somsak Thepsuthin lên án mạnh mẽ hành động này, gọi việc tấn công bệnh viện là “tội ác chiến tranh” và yêu cầu Campuchia chịu trách nhiệm. Trong khi đó, Thủ tướng Campuchia Hun Manet đã gửi thư tới Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, cáo buộc Thái Lan thực hiện “các cuộc tấn công không có lý do, có chủ đích và cố ý” vào các vị trí của Campuchia, đồng thời yêu cầu triệu tập một cuộc họp khẩn cấp để ngăn chặn “sự xâm lược của Thái Lan”. Cả hai bên đều đổ lỗi cho nhau về việc khơi mào cuộc xung đột, làm mờ đi sự thật trong làn khói của chiến tranh.

Cuộc khủng hoảng này không chỉ là câu chuyện về đạn pháo và biên giới; nó là bi kịch của những con người bị kẹt giữa lằn ranh của chính trị và chủ nghĩa dân tộc. Hai học sinh thiệt mạng ở Sisaket, những đứa trẻ lẽ ra đang chuẩn bị cho tương lai, giờ đây trở thành biểu tượng đau lòng của cái giá mà dân thường phải trả. Những hình ảnh từ hiện trường cho thấy cảnh hỗn loạn: những ngôi nhà đổ nát, những con đường đầy mảnh vỡ, và những gia đình hoảng loạn chạy trốn khỏi nguy hiểm. Các bài đăng trên mạng xã hội X tràn ngập hình ảnh những đứa trẻ được đưa vào hầm trú ẩn, trong khi các bậc cha mẹ tuyệt vọng tìm kiếm con mình giữa những tiếng nổ vang trời. Một bài đăng từ tài khoản @KhaosodEnglish viết: “Ít nhất năm người đã chết và hàng chục người bị thương ở các khu vực dân sự tại Thái Lan. Trong số này, hai học sinh bị giết và hai học sinh khác bị thương do rocket BM-21 từ phía Campuchia bắn vào các khu dân cư ở Surin và Sisaket.” Sự phẫn nộ của công chúng Thái Lan ngày càng gia tăng, với các cuộc biểu tình của những người theo chủ nghĩa dân tộc trước Đại sứ quán Campuchia ở Bangkok, giương cao các biểu ngữ yêu cầu công lý.

Về mặt chính trị, cuộc xung đột đã làm lộ rõ những rạn nứt sâu sắc trong nội bộ Thái Lan. Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra, người đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng chính trị trong nước, bị chỉ trích nặng nề sau khi một cuộc điện thoại bị rò rỉ giữa bà và cựu Thủ tướng Campuchia Hun Sen, người vẫn giữ ảnh hưởng lớn ở Phnom Penh. Trong cuộc gọi, bà Paetongtarn gọi Hun Sen là “chú” và dường như chế giễu một chỉ huy quân đội Thái Lan, khiến bà bị cáo buộc làm suy yếu quân đội – một lực lượng có ảnh hưởng chính trị mạnh mẽ ở Thái Lan. Cuộc gọi này đã châm ngòi cho sự phẫn nộ, dẫn đến việc một đối tác liên minh quan trọng của đảng Pheu Thai rút khỏi liên minh, đẩy chính phủ của bà Paetongtarn vào tình thế bấp bênh. Bà đã xin lỗi, giải thích rằng đó là “chiến thuật đàm phán”, nhưng những lời chỉ trích không ngừng gia tăng, với các nhóm dân tộc chủ nghĩa và phe chống Shinawatra gọi bà là thiếu chín chắn và không đủ cứng rắn trong việc bảo vệ lợi ích quốc gia.

Trong khi đó, Thái Lan đã triển khai các biện pháp mạnh mẽ để đối phó với tình hình. Quân đội Hoàng gia Thái Lan, dưới sự chỉ huy của Tướng Pana Klaewplodthuk, đã nâng mức cảnh báo lên cấp độ 4, đóng cửa hoàn toàn các cửa khẩu biên giới với Campuchia ở bảy tỉnh. Các máy bay chiến đấu F-16 của Thái Lan đã được triển khai, thực hiện các cuộc không kích vào các mục tiêu quân sự của Campuchia trong đêm, với quân đội Thái Lan tuyên bố tất cả các máy bay đều trở về an toàn. Các biện pháp này, theo phát ngôn viên Surasant, là cần thiết để đối phó với “tình hình leo thang” và ngăn chặn các hoạt động lừa đảo xuyên quốc gia từ Campuchia, vốn được cho là đang gia tăng. Tuy nhiên, những hành động này cũng làm gia tăng lo ngại về một cuộc xung đột toàn diện, khi cả hai bên tiếp tục tăng cường lực lượng dọc biên giới.

Phía Campuchia, trong khi đó, cũng không khoan nhượng. Thủ tướng Hun Manet, con trai của Hun Sen, nhấn mạnh rằng lực lượng vũ trang Campuchia sẵn sàng “bảo vệ chống lại sự xâm lược” và kêu gọi tôn trọng các khuôn khổ pháp lý quốc tế. Campuchia đã cấm nhập khẩu trái cây, phim truyền hình và thậm chí cả băng thông internet từ Thái Lan, đồng thời rút ngắn thời hạn visa cho du khách Thái Lan. Những hành động đáp trả qua lại này, từ việc đóng cửa biên giới đến các lệnh cấm thương mại, đã làm tê liệt hoạt động giao thương và du lịch giữa hai nước, vốn từng là nguồn sống của nhiều cộng đồng biên giới.

Cộng đồng quốc tế đang theo dõi tình hình với sự lo ngại ngày càng tăng. Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc bày tỏ “mối quan ngại sâu sắc” và kêu gọi cả hai bên giải quyết vấn đề thông qua đối thoại. Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim cho biết ông sẽ liên lạc với lãnh đạo của cả Thái Lan và Campuchia để thúc đẩy hòa giải. Tuy nhiên, triển vọng hòa bình vẫn mờ mịt khi cả hai bên từ chối nhượng bộ. Campuchia tuyên bố sẽ đưa tranh chấp về bốn khu vực biên giới – bao gồm chùa Ta Moan Thom – ra Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ), trong khi Thái Lan kiên quyết rằng các vấn đề biên giới nên được giải quyết thông qua đàm phán song phương, không công nhận thẩm quyền của ICJ.

Cuộc xung đột này cũng làm lộ rõ những điểm yếu của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Với việc Myanmar đang chìm trong nội chiến và nay là cuộc đối đầu quân sự giữa Thái Lan và Campuchia, ASEAN bị coi là “yếu kém” trong việc giải quyết các tranh chấp khu vực, theo nhận định của giáo sư Thitinan Pongsudhirak từ Đại học Chulalongkorn. “Mỗi bên đều có quá nhiều căng thẳng dồn nén,” ông nói với CNN, dự đoán rằng vài ngày tới có thể chứng kiến thêm “đối đầu, đụng độ, leo thang”. Trong bối cảnh này, giấc mơ về một khu vực Đông Nam Á hòa bình và hợp tác dường như đang tan biến.

Dưới làn khói chiến tranh, những câu chuyện cá nhân đầy đau lòng tiếp tục xuất hiện. Một người mẹ ở Sisaket, khóc nức nở bên xác con trai, kể lại rằng cậu bé chỉ mới 12 tuổi, đang trên đường về nhà từ trường thì bị rocket cướp đi mạng sống. “Nó chỉ muốn học để trở thành bác sĩ,” bà nghẹn ngào. Những hình ảnh như vậy đang làm dấy lên sự phẫn nộ và kêu gọi hòa bình từ người dân hai bên biên giới, những người từ lâu đã sống chung trong sự hòa hợp tương đối. Nhưng khi tiếng súng vẫn vang lên và các nhà lãnh đạo tiếp tục đổ lỗi cho nhau, hy vọng về một giải pháp hòa bình dường như ngày càng xa vời.