Không Quỳ Gối: Bắc Kinh Đối Đầu Trump Trong Cơn Bão Kinh Tế
Trong lằn ranh mong manh giữa kiêu hãnh và tuyệt vọng, Bắc Kinh đang đối mặt với một cơn bão kinh tế chưa từng có. Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung, dưới bàn tay sắt của Tổng thống Donald Trump, không còn là một cuộc tranh cãi về thuế quan hay thị trường. Nó đã trở thành một trận chiến sống còn, nơi lòng kiêu hãnh của Chủ tịch Tập Cận Bình va chạm với sự cứng rắn không khoan nhượng từ Washington. Những vết nứt trong bức tường quyền lực của Đảng Cộng sản Trung Quốc đang lộ rõ, và người dân Trung Quốc, dù bị ép buộc bởi tuyên truyền, đang bắt đầu đặt câu hỏi: Liệu chế độ này có thể chịu đựng được bao lâu nữa?
Cuộc chiến bắt đầu với những lời hứa hẹn về đàm phán, nhưng nhanh chóng rơi vào ngõ cụt. Các cuộc họp bí mật, như chuyến thăm bất ngờ của phái đoàn Trung Quốc tới Bộ Tài chính Hoa Kỳ vào sáng sớm ngày 24 tháng trước, đã kết thúc trong sự tức giận và thất bại. Tổng thống Trump, với phong thái không hề che giấu, tuyên bố thẳng thừng trên đài ABC rằng mức thuế quan 145% áp lên hàng hóa Trung Quốc là “điều họ xứng đáng nhận”. Bắc Kinh, trong cơn thịnh nộ, đáp trả bằng một chiến dịch tuyên truyền rầm rộ. Một video dài hai phút mang tiêu đề “Không Quỳ Gối” được Bộ Ngoại giao Trung Quốc tung ra, cáo buộc Hoa Kỳ là kẻ khơi mào “cơn bão thuế quan toàn cầu” và dựng lên hình ảnh Trung Quốc như ngọn đuốc chính nghĩa, chống lại bá quyền Mỹ. Nhưng đằng sau những lời lẽ hào nhoáng là một sự thật phũ phàng: nền kinh tế Trung Quốc đang chao đảo.
Các doanh nghiệp tư nhân, vốn là xương sống của nền kinh tế, đang bị bóp nghẹt dưới bàn tay sắt của chính quyền. Họ chiếm hơn 90% tổng số doanh nghiệp, đóng góp 60% GDP và 80% việc làm ở khu vực thành thị, nhưng vẫn bị đối xử như công dân hạng hai. Luật thúc đẩy kinh tế tư nhân mới được thông qua vào ngày 1 tháng 5, dù mang danh nghĩa hỗ trợ, lại chỉ thắt chặt thêm sự kiểm soát của Đảng. Điều khoản yêu cầu các tổ chức Đảng duy trì “vai trò chỉ đạo chính trị” trong doanh nghiệp tư nhân là minh chứng rõ ràng cho mâu thuẫn cốt lõi: một nền kinh tế thị trường không thể tồn tại khi quyền tự do bị bóp chết. Một doanh nhân Trung Quốc cay đắng ví von: “Chính quyền muốn chúng tôi nhảy múa, nhưng vẫn giữ chúng tôi trong xiềng xích.”
Trong khi đó, người dân Trung Quốc đang mất dần niềm tin. Trên các diễn đàn mạng xã hội, những lời chế giễu lan truyền như lửa cháy. Một bình luận châm biếm: “Đã đến lúc dạy chúng ta cách ăn vỏ cây đúng cách,” gợi nhắc ký ức đen tối của nạn đói những năm 1960. Một người khác mỉa mai: “Lá bài duy nhất họ còn lại để chơi là chính chúng ta, người dân.” Những lời lẽ này không chỉ là sự bất mãn, mà là tiếng nói của một dân tộc đang tiến gần đến điểm bùng nổ. Họ không còn cam chịu như thời Mao Trạch Đông, khi hy sinh được ca ngợi như một đức hạnh. Ngày nay, họ đặt câu hỏi: Tại sao phải trả giá cho những sai lầm của tầng lớp tinh hoa?
Bắc Kinh, trong nỗ lực tuyệt vọng để giữ thể diện, đã quay về với chiến lược “trường kỳ kháng chiến” của Mao. Tờ Beijing Daily kêu gọi người dân nghiên cứu bài phát biểu “Chiến Tranh Trường Kỳ” từ năm 1938, trong đó Mao nhấn mạnh rằng ý chí chịu đựng gian khổ của nhân dân sẽ khiến kẻ thù kiệt quệ. Chiến lược này, từng giúp Mao đánh bại Quốc dân Đảng, giờ được áp dụng vào cuộc chiến thương mại với Mỹ. Bắc Kinh tin rằng họ có thể kéo dài xung đột, khai thác sự chia rẽ nội bộ tại Washington, và dựa vào khả năng chịu đựng của người dân để vượt qua khủng hoảng. Nhưng đây không còn là thập niên 1930. Nền kinh tế Trung Quốc, dù lớn thứ hai thế giới, đang đối mặt với những thách thức chưa từng có. Các chuỗi cung ứng toàn cầu đang chuyển hướng sang Việt Nam và các nước khác, và sự kiên nhẫn của công chúng đang cạn kiệt.
Đằng sau những lời kêu gọi đoàn kết là một thực tế đáng lo ngại: nội bộ Đảng Cộng sản Trung Quốc không còn là một khối thống nhất. Một tài liệu nội bộ bị rò rỉ, mang tên “Danh sách loại trừ các biện pháp đáp trả thuế quan”, tiết lộ rằng Bắc Kinh đã âm thầm miễn thuế cho 131 loại hàng hóa Mỹ, bao gồm thiết bị y tế, chất bán dẫn và nguyên liệu quan trọng như ethane – thành phần cốt lõi trong sản xuất nhựa. Động thái này không chỉ nhằm giảm áp lực kinh tế, mà còn phản ánh sự đấu đá nội bộ. Ngành công nghiệp năng lượng, chịu ảnh hưởng nặng nề từ thuế quan, nằm dưới sự kiểm soát của một phe phái quyền lực trong Trung Nam Hải. Việc miễn thuế cho ethane là một nhượng bộ để xoa dịu nhóm lợi ích này, nhưng cũng là bằng chứng cho thấy Tập Cận Bình đang chịu áp lực từ chính những đồng minh của mình.
Những nhóm lợi ích này từ lâu đã hưởng lợi từ hệ thống thương mại bất bình đẳng của Trung Quốc. Thị trường đậu nành, ví dụ, được kiểm soát chặt chẽ bởi các cảng lớn và các công ty liên quan đến gia đình quyền lực, như những công ty ở Sơn Đông – quê hương của bà Bành Lệ Viên, vợ ông Tập. Khi thuế quan Mỹ đe dọa lợi nhuận của họ, sự phản kháng nội bộ trở nên không thể tránh khỏi. Bắc Kinh có thể công khai tuyên bố “không quỳ gối”, nhưng đằng sau hậu trường, họ đang phải nhượng bộ để giữ cho cỗ máy chính trị không sụp đổ.
Trong bối cảnh đó, chiến lược của Bắc Kinh là một trò chơi hai mặt: vừa tỏ ra cứng rắn để khơi dậy chủ nghĩa dân tộc, vừa âm thầm nhượng bộ để giảm thiểu thiệt hại. Tài khoản mạng xã hội của CCTV gần đây đăng bài gợi ý rằng Mỹ đã chủ động đề xuất nối lại đàm phán, một động thái được Financial Times nhận định là nỗ lực xoa dịu kỳ vọng trong nước và mở đường cho thương lượng tương lai. Nhưng đừng nhầm lẫn: đây không phải là dấu hiệu của sự yếu đuối. Đó là một nước cờ chiến thuật, được tính toán kỹ lưỡng để kéo dài cuộc chiến và làm suy yếu quyết tâm của Washington.
Tuy nhiên, thời gian không đứng về phía Bắc Kinh. Nền kinh tế Trung Quốc đang đối mặt với nguy cơ khủng hoảng toàn diện. Cuộc họp ngày 25 tháng trước của Bộ Chính trị Trung ương đã công khai thừa nhận “những bất ổn do môi trường quốc tế biến động nhanh chóng” và nhấn mạnh bốn ưu tiên: ổn định việc làm, doanh nghiệp, thị trường và kỳ vọng. Đây là lời thừa nhận rằng chế độ đang đứng trên bờ vực. Việc thông qua Luật thúc đẩy kinh tế tư nhân, dù bị trì hoãn từ tháng 3, là một nỗ lực muộn màng để cứu vãn tình hình. Nhưng với những ràng buộc chính trị chặt chẽ, luật này khó có thể mang lại sức sống mới cho khu vực tư nhân.
Khi cuộc chiến thương mại kéo dài, viễn cảnh tồi tệ nhất đang hiện ra. Một bộ phận lớn dân số Trung Quốc có thể không đủ khả năng tự nuôi sống mình, và nạn đói – dù khó tin trong thời đại hiện nay – không phải là không có cơ sở. Những ký ức về thời kỳ đại nạn đói, khi người dân phải ăn vỏ cây và đất sét, vẫn còn ám ảnh. Nếu Bắc Kinh tiếp tục ưu tiên thể diện hơn cải cách thực chất, thảm họa kinh tế có thể trở thành hiện thực. Câu hỏi không còn là liệu Tập Cận Bình có thể tiếp tục chiến đấu, mà là liệu người dân Trung Quốc có còn sẵn sàng đi theo ông.
Những vết nứt trong hệ thống chính trị Trung Quốc đang ngày càng rõ ràng. Không phải mọi quan chức đều trung thành tuyệt đối với Tập, và một số có thể đang âm thầm điều khiển hậu trường. Trong khi ông vẫn nắm quyền lực lớn, áp lực từ nội bộ và sự bất mãn của công chúng đang tạo ra một tình thế nguy hiểm. Cuộc chiến thương mại với Mỹ không chỉ là một trận chiến kinh tế – nó là một bài kiểm tra cho sự tồn tại của chế độ. Bắc Kinh có thể tin rằng họ có thể hồi sinh chiến lược của Mao và giành chiến thắng, nhưng lịch sử không lặp lại một cách đơn giản. Người dân Trung Quốc hôm nay không phải là những người cam chịu của thế kỷ trước. Họ đang đặt câu hỏi, họ đang phản kháng, và họ đang tiến gần đến giới hạn của sự chịu đựng.