Đàm Phán Hạch Tâm Sụp Đổ: Mỹ - Iran Trên Bờ Vực Сһɪếп Тгɑпһ?

Ngày 1 tháng 5 năm 2025, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump tuyên bố một đòn giáng mạnh mẽ: bất kỳ quốc gia nào tiếp tục mua dầu mỏ hoặc sản phẩm hóa dầu từ Iran sẽ đối mặt với các lệnh trừng phạt thứ cấp từ Washington. Lời tuyên bố này, vang lên như một hồi chuông cảnh báo, không chỉ nhằm vào Tehran mà còn nhắm thẳng vào Bắc Kinh – khách hàng lớn nhất của dầu mỏ Iran. Trong bối cảnh các cuộc đàm phán hạt nhân giữa Mỹ và Iran sụp đổ, căng thẳng leo thang với tốc độ chóng mặt, đẩy thế giới đến gần hơn bao giờ hết với viễn cảnh xung đột quân sự. Đây không phải là một câu chuyện ngoại giao thông thường. Đây là một ván cờ địa chính trị, nơi mỗi nước đi đều có thể thay đổi cục diện Trung Đông và hơn thế nữa.

Chỉ vài ngày trước, vòng đàm phán thứ tư về chương trình hạt nhân của Iran bị hoãn vô thời hạn vì “lý do hậu cần và kỹ thuật”, theo lời Ngoại trưởng Iran Abbas Arachi và người đồng cấp Oman, Bin Amad Al Busadi, người đang nỗ lực làm trung gian hòa giải. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ Tamy Brooks xác nhận trong cuộc họp báo ngày 1 tháng 5 rằng Washington chưa bao giờ cam kết tham gia vòng đàm phán này, vốn được cho là diễn ra tại Rome. “Chúng tôi hy vọng một vòng đàm phán khác sẽ sớm diễn ra,” bà nói, nhưng giọng điệu thiếu chắc chắn của bà không thể che giấu sự thật: con đường ngoại giao đang dần khép lại.

Cùng ngày, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ công bố lệnh trừng phạt mới nhằm vào bảy công ty bị cáo buộc liên quan đến hoạt động giao dịch dầu mỏ và hóa dầu bất hợp pháp của Iran. Danh sách này bao gồm sáu thực thể tại Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, một công ty Thổ Nhĩ Kỳ và một công ty Iran. Washington cáo buộc Tehran không chỉ thúc đẩy chương trình hạt nhân mà còn kích động xung đột khu vực, hỗ trợ các tổ chức khủng bố và các nhóm ủy nhiệm như Houthi, Hamas và Hezbollah. Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Pitt Headset, trong một bài đăng trên mạng xã hội X, không ngần ngại cảnh báo Iran: “Chúng tôi biết chính xác những gì các người đang làm. Các người sẽ phải chịu hậu quả tại thời điểm và địa điểm do chúng tôi chọn.” Lời đe dọa này, sắc lạnh và không khoan nhượng, là minh chứng cho lập trường cứng rắn của chính quyền Trump.

Nhưng tại sao các cuộc đàm phán lại sụp đổ? Và tại sao Mỹ, dưới sự lãnh đạo của Trump, lại chọn cách tiếp cận vừa ngoại giao vừa đe dọa quân sự? Để hiểu rõ, chúng ta cần nhìn vào bức tranh lớn hơn. Iran không chỉ là một quốc gia độc lập hành động theo ý chí riêng. Tehran, như một số nhà phân tích gọi, là “con bạch tuộc Trung Đông”, với các xúc tu như Houthi, Hamas và Hezbollah, gây rối loạn từ kênh đào Suez đến các chiến trường ở Syria và Lebanon. Nhưng Iran chính nó cũng chỉ là một xúc tu lớn hơn trong mạng lưới địa chính trị toàn cầu, được nuôi dưỡng bởi “con bạch tuộc” lớn nhất: Trung Quốc.

Từ thập niên 1980, Bắc Kinh đã trở thành nguồn hỗ trợ quân sự và tài chính chính cho Tehran. Trung Quốc cung cấp vũ khí, đào tạo quân sự, chuyển giao công nghệ tên lửa và hỗ trợ xây dựng các cơ sở thử nghiệm. Hai nước thường xuyên tổ chức tập trận hải quân chung, đặc biệt từ năm 2017, và hợp tác với Nga trong các cuộc tập trận ba bên tại Ấn Độ Dương và biển Oman. Năm 2021, Trung Quốc và Iran ký thỏa thuận hợp tác toàn diện 25 năm, với cam kết đầu tư từ 300 đến 400 tỷ USD vào dầu khí, hóa dầu, ngân hàng, viễn thông và hạ tầng của Iran. Quan trọng hơn, Trung Quốc là khách hàng lớn nhất của dầu mỏ Iran, mua tới 80% lượng dầu xuất khẩu của nước này, với tổng giá trị vượt 140 tỷ USD từ năm 2021. Nguồn tài chính này là huyết mạch giúp Tehran duy trì kinh tế, chương trình hạt nhân và các hoạt động khu vực bất chấp các lệnh trừng phạt của phương Tây.

Sự phụ thuộc của Iran vào Trung Quốc đặt Tehran vào một vị thế phức tạp. Nếu Iran đàm phán trực tiếp với Mỹ và đạt được thỏa thuận, Bắc Kinh có thể không hài lòng, vì điều đó làm lung lay mối quan hệ “thượng quốc – chư hầu” giữa hai nước. Ngược lại, nếu các cuộc đàm phán thất bại và căng thẳng leo thang, Trump có thể tận dụng cơ hội để làm suy yếu liên minh Trung Quốc-Iran. Đây là chiến lược “mũi tên trúng hai đích” của Trump: vừa gây áp lực lên Iran, vừa gửi thông điệp đến Bắc Kinh rằng Mỹ sẽ không khoan nhượng với bất kỳ ai thách thức quyền lực của mình.

Trong khi đó, Israel, đồng minh thân cận nhất của Mỹ ở Trung Đông, lại có một cách tiếp cận hoàn toàn khác. Thủ tướng Benjamin Netanyahu, trong bài phát biểu ngày 27 tháng 4, nhấn mạnh rằng toàn bộ cơ sở hạ tầng hạt nhân của Iran phải bị tháo dỡ. Ông tuyên bố Iran không được phép làm giàu uranium, dù chỉ ở mức thấp, và không được duy trì bất kỳ năng lực nào liên quan đến hạt nhân. “Một thỏa thuận thực sự là thỏa thuận loại bỏ hoàn toàn khả năng chế tạo vũ khí hạt nhân của Iran,” ông nói, đồng thời tiết lộ rằng ông đã thảo luận chặt chẽ với Trump về vấn đề này.

Tuy nhiên, Trump dường như không chia sẻ sự cứng rắn tuyệt đối của Netanyahu. Trong phát biểu cùng ngày, Tổng thống Mỹ tỏ ra lạc quan: “Tôi nghĩ một thỏa thuận sẽ được thực hiện. Khá chắc chắn là nó sẽ xảy ra. Chúng ta sẽ có được thứ gì đó mà không cần phải thả bom khắp nơi.” Lời nói này cho thấy Trump vẫn ưu tiên ngoại giao, đúng với phong cách “tiên lễ hậu binh” của ông – sử dụng mọi kênh đối thoại trước khi cân nhắc hành động quân sự. Nhưng sự khác biệt trong cách tiếp cận giữa Mỹ và Israel đang tạo ra rạn nứt. Israel lo ngại rằng Mỹ có thể chấp nhận một thỏa thuận “tồi” với Iran, cho phép Tehran tiếp tục làm giàu uranium ở mức thấp dưới danh nghĩa dân sự, từ đó mở đường cho việc phát triển vũ khí hạt nhân trong tương lai.

Sự lo lắng của Israel không phải không có cơ sở. Iran hiện đang đẩy nhanh sản xuất uranium làm giàu 60%, một mức độ chỉ cách uranium cấp vũ khí một bước kỹ thuật ngắn. Tehran cũng không che giấu ý định phát triển tên lửa đạn đạo và công khai đe dọa hủy diệt Israel. Trong bối cảnh này, Netanyahu lập luận rằng một thỏa thuận tồi với Iran còn nguy hiểm hơn là không có thỏa thuận nào. Ông viện dẫn ví dụ lịch sử về Libya, nơi Tổng thống Muammar Gaddafi đồng ý từ bỏ toàn bộ chương trình vũ khí hủy diệt hàng loạt vào năm 2003, dẫn đến việc các thanh sát viên quốc tế giám sát và phá hủy hoàn toàn chương trình hạt nhân của nước này. Nhưng Iran không phải Libya, và Tehran đã chứng minh rằng họ sẵn sàng bất chấp mọi áp lực để theo đuổi tham vọng hạt nhân.

Lịch sử đàm phán hạt nhân với các quốc gia như Triều Tiên cũng không mang lại nhiều hy vọng. Triều Tiên, một đồng minh thân cận của Iran, đã ký Hiệp ước Không phổ biến Vũ khí Hạt nhân vào năm 1985 nhưng liên tục vi phạm bằng cách phát triển vũ khí hạt nhân bí mật. Đến năm 2003, Bình Nhưỡng chính thức rút khỏi hiệp ước và tiến hành thử nghiệm hạt nhân đầu tiên vào năm 2006. Kể từ đó, Triều Tiên đã thực hiện thêm năm vụ thử hạt nhân, sở hữu khoảng 50 đầu đạn hạt nhân và trở thành mối đe dọa toàn cầu. Các nỗ lực ngoại giao của Mỹ với Triều Tiên, từ thời Clinton đến Trump, đều thất bại trong việc ngăn chặn chương trình hạt nhân của nước này. Iran, với sự hậu thuẫn của Trung Quốc và bài học từ Triều Tiên, có thể đang đi theo con đường tương tự.

Trump, với phong cách đàm phán “thích đánh bại những đối thủ xảo quyệt”, dường như vẫn tin rằng ông có thể đạt được một thỏa thuận với Iran. Trong cuộc phỏng vấn với tạp chí Time ngày 25 tháng 4, ông tiết lộ rằng ông đã thuyết phục Israel tạm hoãn kế hoạch tấn công các cơ sở hạt nhân của Iran. “Tôi không ngăn chặn hoàn toàn kế hoạch của họ, nhưng tôi thích một thỏa thuận hơn là thả bom,” ông nói. Tuy nhiên, Trump cũng để ngỏ khả năng can thiệp quân sự: “Nếu chúng ta không đạt được thỏa thuận, tôi sẽ dẫn đầu.” Lời tuyên bố này, kết hợp với cảnh báo của Bộ trưởng Quốc phòng Headset, cho thấy Mỹ đã sẵn sàng cho mọi kịch bản, kể cả xung đột quân sự.

Câu hỏi đặt ra là: liệu Trump có thể buộc Iran từ bỏ tham vọng hạt nhân mà không đẩy thế giới vào một cuộc chiến mới? Iran, với sự hỗ trợ của Trung Quốc và mạng lưới các nhóm ủy nhiệm, không phải là một đối thủ dễ đối phó. Trong khi đó, Israel, đứng trên lằn ranh sinh tử, không sẵn sàng chấp nhận bất kỳ rủi ro nào. Thế giới đang dõi theo, hồi hộp chờ đợi nước đi tiếp theo của Trump – một nhà lãnh đạo không ngại đối đầu với những kẻ thù mạnh nhất, nhưng cũng hiểu rằng chiến tranh là lựa chọn cuối cùng. Thời gian sẽ cho chúng ta câu trả lời, nhưng mỗi giây trôi qua, lằn ranh giữa hòa bình và xung đột càng trở nên mong manh.