Kinh tế Trung Quốc lâm nguy: Lùi bước trước Mỹ, hết lá bài, Bắc Kinh đối diện nguy cơ sụp đổ
.png)
Ngày 27 tháng 6 năm 2025, Bộ Thương mại Trung Quốc tuyên bố một quyết định gây sốc: Bắc Kinh sẽ chấp thuận xuất khẩu các mặt hàng được kiểm soát sang Hoa Kỳ, một động thái được xem là bước lùi chiến lược trong cuộc thương chiến kéo dài với Washington. Sau hai ngày đàm phán căng thẳng tại London, các quan chức thương mại Mỹ và Trung Quốc đã đạt được một khuôn khổ thỏa thuận, đánh dấu một diễn biến mới trong bối cảnh nền kinh tế Trung Quốc đang chao đảo trước áp lực chưa từng có. Đây không phải là một nhượng bộ thông thường, mà là một nước đi đầy toan tính, vừa mềm dẻo vừa cứng rắn, phản ánh tình thế tiến thoái lưỡng nan của Bắc Kinh trước sức mạnh áp đảo của chính quyền Trump. Nhưng liệu đây có phải là dấu hiệu của một Trung Quốc đang hụt hơi, hay chỉ là một bước lùi tạm thời để tiến xa hơn? Câu trả lời nằm trong những con số ảm đạm, những mưu tính địa chính trị, và một thực tế không thể chối cãi: Trung Quốc đang đối diện với nguy cơ sụp đổ từ bên trong lẫn bên ngoài.
Cuộc thương chiến Mỹ-Trung, từng là tâm điểm của sự chú ý toàn cầu, đã tạm lắng trong bối cảnh các điểm nóng địa chính trị như Trung Đông thu hút sự quan tâm. Tuy nhiên, khi xung đột Israel-Iran đạt được một thỏa thuận ngừng bắn tạm thời, ánh mắt của thế giới lại hướng về cuộc đối đầu giữa hai siêu cường kinh tế. Thông báo của Bộ Thương mại Trung Quốc là một dấu hiệu rõ ràng: Bắc Kinh đang bị dồn vào chân tường. Nền kinh tế nội địa của Trung Quốc đang suy yếu nghiêm trọng. Sản xuất công nghiệp giảm tốc, xuất khẩu sang Mỹ sụt giảm tới 17% từ đầu năm 2025, niềm tin tiêu dùng và đầu tư nước ngoài lao dốc. Những con át chủ bài như xe điện BYD, bất động sản Evergrande, hay nguồn tài nguyên đất hiếm – từng được xem là vũ khí chiến lược – giờ đây bị Mỹ và các đồng minh phương Tây siết chặt trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Trong khi đó, chính quyền Trump tiếp tục áp dụng chiến lược cứng rắn, sử dụng thuế quan, kiểm soát công nghệ, và thậm chí cả “ngoại giao con tin” để ép Bắc Kinh phải nhượng bộ.
Đằng sau quyết định chấp thuận xuất khẩu có kiểm soát là một toan tính chiến lược: Trung Quốc đang cố gắng tránh bị bóp nghẹt hoàn toàn. Nước này đang đối mặt với một thực tế khắc nghiệt: nếu không mở cửa thương mại, họ có nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng công nghệ cao, từ bán dẫn, xe điện đến pin lithium. Việc chấp thuận xuất khẩu, dù đi kèm các điều kiện mập mờ, là một nỗ lực nhằm kéo Mỹ trở lại bàn đàm phán, làm suy yếu liên minh chống Trung Quốc do Washington dẫn dắt, bao gồm Nhật Bản, EU, và Hà Lan. Đây là một bước lùi có tính toán, với hai mục tiêu chính: phá vỡ sự cô lập công nghệ và gây rạn nứt trong liên minh phương Tây. Nhưng liệu chiến lược “lùi một bước để tiến hai bước” này có thành công?
Thực tế, những con số kinh tế của Trung Quốc đang vẽ nên một bức tranh u ám. Tăng trưởng GDP quý 1 năm 2025 chỉ đạt 3,9%, mức thấp nhất kể từ khủng hoảng Covid-19. Nợ công vượt 300% GDP, với nguy cơ vỡ nợ địa phương lan rộng. Dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) rút khỏi Trung Quốc ồ ạt, kéo theo sự sụp đổ của chuỗi cung ứng công nghệ. Các cuộc biểu tình nhỏ lẻ bùng lên ở Quý Châu, Tứ Xuyên, Quảng Tây, trong khi lũ lụt mùa hè năm nay khiến hàng triệu người mất nhà, làm xói mòn niềm tin vào chính quyền. Khủng hoảng dân số già hóa và tỷ lệ thất nghiệp thanh niên cao càng đẩy Bắc Kinh vào thế phòng thủ toàn diện. Trong bối cảnh đó, quyết định nhượng bộ Mỹ không phải là một nước đi chủ động, mà là một lựa chọn bất đắc dĩ khi không còn lá bài nào khác.
Chính quyền Trump, với phong cách thực dụng và quyết đoán, đã tận dụng tối đa thế thượng phong. Không dựa vào Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), không cần các cơ chế đa phương, Trump đã biến bàn đàm phán song phương thành vũ khí sắc bén. Chỉ trong hai ngày tại London, Mỹ đã buộc Trung Quốc phải mở cửa thương mại, trong khi các lệnh cấm vận đối với Huawei, BYD, và DJI vẫn được duy trì. Liên minh kiểm soát bán dẫn toàn cầu của Mỹ, với sự tham gia của Nhật Bản, Hà Lan, Đài Loan, và Hàn Quốc, đã khóa chặt nguồn cung công nghệ của Trung Quốc. Trump còn lôi kéo các khu vực giàu tài nguyên như châu Phi, Nam Mỹ, và ASEAN vào chuỗi cung ứng mới, khiến Bắc Kinh mất dần quyền kiểm soát các nguyên liệu chiến lược.
Bắc Kinh từng hy vọng rằng bằng cách nhượng bộ có kiểm soát, họ có thể gây rạn nứt giữa Mỹ và các đồng minh, làm lung lay liên minh phương Tây trong các lĩnh vực như chip, năng lượng sạch, và trí tuệ nhân tạo. Tuy nhiên, thực tế lại phũ phàng. Chính quyền Trump đã công khai mọi động thái đàm phán với Trung Quốc tại các hội nghị như NATO và G7, khiến các đồng minh như Đức và Pháp không chỉ không nghi ngờ cam kết của Washington, mà còn tăng tốc dịch chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc. Sự mập mờ trong tiêu chí xuất khẩu của Bắc Kinh, thay vì tạo lợi thế chiến lược, lại trở thành con dao hai lưỡi, khiến các đồng minh của Mỹ càng cảnh giác hơn với Trung Quốc.
Nhìn rộng ra, Trung Quốc đang mất dần vùng đệm chiến lược trên các mặt trận địa chính trị. Trung Đông, nơi Bắc Kinh từng tận dụng để mở rộng ảnh hưởng, giờ đây đã bị Mỹ và Israel kiểm soát sau thỏa thuận ngừng bắn với Iran. Cuộc chiến Ukraine kéo dài khiến Trung Quốc không thể tiếp tục “đu dây” giữa các phe, trong khi Biển Đông và Biển Hoa Đông ngày càng nóng với sự hiện diện quân sự gia tăng của Mỹ, Nhật Bản, và Philippines. Các “sân sau” chiến lược của Trung Quốc, từ Trung Đông đến Đông Âu, đều bị phong tỏa, đẩy Bắc Kinh vào thế cô lập chưa từng có.
Nhưng điều đáng lo ngại nhất không chỉ đến từ bên ngoài, mà còn từ nội tại của Trung Quốc. Khác với Nga, nơi Tổng thống Putin duy trì quyền lực nhờ một xã hội đa dạng với các tầng lớp trung gian và sự ủng hộ của tầng lớp tinh hoa, Trung Quốc thiếu một tầng lớp trung lưu độc lập thực sự. Cái gọi là “quý tộc đỏ” – con cháu các quan chức cấp cao – chỉ là cánh tay nối dài của bộ máy quyền lực, không đại diện cho lợi ích xã hội đa dạng. Văn hóa, kinh tế, và truyền thông bị kiểm soát chặt chẽ, bóp nghẹt mọi sự đa dạng. Dù chính phủ Trung Quốc đã trì hoãn nhiều cuộc khủng hoảng lớn bằng cách neo thị trường bất động sản và hoãn nợ, đây chỉ là những giải pháp tạm thời. Tình hình hiện tại giống như một buổi hoàng hôn kéo dài: mặt trời vẫn chưa lặn, nhưng bóng tối đã bao phủ.
Lịch sử cho thấy không có đế chế nào trường tồn mãi mãi. Liên Xô, từng là siêu cường ngang ngửa Mỹ, sụp đổ chỉ trong vài tháng vào năm 1991, khi tưởng chừng bất khả chiến bại. Đế chế Ottoman tồn tại hơn 600 năm, nhưng cũng tan rã nhanh chóng vì nội loạn và khủng hoảng cấu trúc. Trung Quốc hiện nay, với nền kinh tế mục ruỗng, bất mãn xã hội gia tăng, và bế tắc lãnh đạo, đang đi trên con đường tương tự. Ba “chiếc gậy chống” tạm thời của Bắc Kinh – kiểm soát thông tin, quy mô dân số, và dự trữ ngoại hối – đang dần mục nát. Câu hỏi không phải là liệu Trung Quốc có sụp đổ hay không, mà là khi nào tia lửa nhỏ sẽ châm ngòi cho đống thuốc súng tích tụ từ nhiều năm.
Dưới thời Tổng thống Trump, Mỹ đã định hình lại bàn cờ thương mại toàn cầu với sự quyết đoán chưa từng thấy. Bằng cách tập trung vào các điểm nóng ở châu Á – Thái Bình Dương, như eo biển Đài Loan, Biển Đông, và Biển Hoa Đông, Trump đang biến Trung Quốc thành mục tiêu chính sau khi giải quyết nhanh gọn vấn đề Trung Đông. Thỏa thuận ngừng bắn với Iran, đạt được chỉ trong 12 ngày, là minh chứng cho khả năng hành động nhanh chóng của Trump, khiến Bắc Kinh không kịp trở tay. Cuộc thương chiến Mỹ-Trung, vì thế, hứa hẹn sẽ còn khốc liệt hơn, khi Trung Quốc không còn nhiều lựa chọn để phản công.
Trung Quốc hiện nay giống như một cỗ máy chạy bằng quán tính, không còn sức sống để tạo ra những bước đột phá. Những nhượng bộ gần đây trước Mỹ không phải là dấu hiệu của một chiến lược dài hạn, mà là tiếng thở hổn hển của một gã khổng lồ đang kiệt sức. Bắc Kinh có thể trì hoãn ngày tàn, nhưng không thể đảo ngược quy luật lịch sử. Khi mặt trời lặn, câu hỏi duy nhất còn lại là: tia lửa nào sẽ châm ngòi cho sự sụp đổ?