Trump Tấn Công, Trung Quốc Đáp Trả: Cuộc Chiến Thương Mại Đe Dọa Toàn Cầu

Cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc, tưởng chừng đã tạm lắng sau những nỗ lực hòa giải gần đây, bất ngờ bùng phát trở lại với những cáo buộc gay gắt từ Tổng thống Donald Trump. Vào ngày 30 tháng 5 năm 2025, Trump tuyên bố trên mạng xã hội Truth Social rằng Bắc Kinh đã “hoàn toàn vi phạm” thỏa thuận thương mại đạt được tại Geneva hồi tháng 5, đẩy căng thẳng song phương lên một nấc thang mới. Đáp lại, Mỹ đã áp đặt các biện pháp trừng phạt mới, siết chặt kiểm soát xuất khẩu nguyên liệu chiến lược như đất hiếm và nam châm vĩnh cửu, vốn là huyết mạch của các ngành công nghệ cao và quốc phòng. Trong khi đó, Trung Quốc, với chiến lược đàm phán kiên định nhưng đầy tính toán, đang khiến các nhà phân tích lo ngại rằng Bắc Kinh có thể đang sử dụng các cuộc đối thoại như một công cụ chiến thuật để trì hoãn và củng cố vị thế, làm gia tăng nguy cơ một cuộc chiến kinh tế toàn diện giữa hai siêu cường. Với những động thái trả đũa liên tiếp và sự thiếu tin tưởng ngày càng sâu sắc, quan hệ Mỹ-Trung đang đứng trước một ngã rẽ đầy bất định, đe dọa không chỉ hai nền kinh tế lớn nhất thế giới mà còn cả trật tự thương mại toàn cầu.

Căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đã leo thang mạnh mẽ kể từ đầu năm 2025, khi chính quyền Trump áp thuế kỷ lục 145% lên hàng loạt mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, bao gồm linh kiện điện tử, thép chế tạo và các sản phẩm công nghệ cao. Bắc Kinh đáp trả bằng việc tái áp dụng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm và nam châm vĩnh cửu, những nguyên liệu chiến lược mà Mỹ phụ thuộc nặng nề cho ngành sản xuất vi mạch, xe điện và thiết bị quốc phòng. Theo Tân Hoa Xã, Trung Quốc đã “chậm cấp phép xuất khẩu” các nguyên liệu này, khiến nhiều doanh nghiệp Mỹ đứng trước nguy cơ gián đoạn chuỗi cung ứng. Động thái này không chỉ làm rung chuyển thị trường mà còn đẩy các nhà sản xuất Mỹ vào thế khó, khi giá thành sản xuất tăng vọt và các dự án công nghệ cao bị đình trệ. “Trung Quốc biết rõ đất hiếm là con bài mạnh nhất của họ,” giáo sư Graham Allison từ Đại học Harvard nhận định. “Họ đang chơi một ván cờ dài hơi, trong khi Mỹ dường như bị cuốn vào những đòn đánh ngắn hạn.”

Cuộc điện đàm giữa Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào ngày 5 tháng 6, được kỳ vọng sẽ làm dịu tình hình, lại không mang lại bước đột phá như mong đợi. Trump mô tả cuộc trò chuyện là “rất tích cực” và tuyên bố rằng Trung Quốc đã đồng ý nối lại xuất khẩu đất hiếm, nhưng phía Bắc Kinh không xác nhận thông tin này. Thay vào đó, Bộ Thương mại Trung Quốc cáo buộc Mỹ “vi phạm nghiêm trọng” thỏa thuận Geneva bằng các biện pháp như kiểm soát xuất khẩu chip, cấm bán phần mềm thiết kế chip và thu hồi visa của sinh viên Trung Quốc. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc nhấn mạnh rằng các cuộc đàm phán chỉ có thể diễn ra trên cơ sở “bình đẳng,” và Bắc Kinh sẽ không nhượng bộ dưới áp lực. Sự bất đồng này đã làm dấy lên nghi ngờ về tính bền vững của bất kỳ thỏa thuận nào trong tương lai, khi cả hai bên liên tục cáo buộc đối phương không tuân thủ cam kết.

Thỏa thuận Geneva, đạt được vào ngày 12 tháng 5, từng được xem là một bước tiến quan trọng khi Mỹ đồng ý giảm thuế nhập khẩu từ 145% xuống 30%, trong khi Trung Quốc hạ thuế từ 125% xuống 10% trong vòng 90 ngày. Hai bên cũng cam kết dỡ bỏ một số rào cản phi thuế quan, đặc biệt liên quan đến xuất khẩu đất hiếm. Tuy nhiên, chỉ vài tuần sau, cả hai phía đã quay lại chỉ trích nhau vì vi phạm thỏa thuận. Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer cáo buộc Trung Quốc trì hoãn việc dỡ bỏ các hạn chế xuất khẩu, trong khi Bắc Kinh cho rằng Mỹ đã không thực hiện cam kết về việc nới lỏng kiểm soát công nghệ cao. “Đây không phải là đàm phán, mà là một trò chơi đổ lỗi,” Daniel Russel, Phó Chủ tịch Viện Chính sách Xã hội châu Á, nhận xét. “Trung Quốc đang sử dụng đàm phán như một chiến thuật để kéo dài thời gian, trong khi củng cố chuỗi cung ứng nội địa và mở rộng quan hệ với các nước không thuộc phương Tây.”

Chiến thuật của Bắc Kinh, theo các nhà phân tích, thể hiện sự kiên nhẫn chiến lược của một nền kinh tế có khả năng chịu đựng áp lực lâu dài. Với hệ thống chính trị tập trung quyền lực, Tập Cận Bình có thể duy trì các biện pháp trả đũa mà không phải đối mặt với áp lực chính trị trong nước như Trump. Trong khi đó, chính sách “Nước Mỹ trên hết” của Trump, dù mang lại lợi ích chính trị ngắn hạn, đang gây ra những hậu quả không mong muốn. Các mức thuế cao đã đẩy giá hàng hóa tại Mỹ tăng vọt, làm gia tăng lạm phát và bất mãn trong cử tri. Theo một cuộc thăm dò của Reuters-Ipsos vào tháng 6, tỷ lệ ủng hộ Trump đã giảm xuống còn 43%, một phần do những lo ngại về tác động kinh tế của các chính sách thương mại của ông. “Trump đang cố gắng gây áp lực tối đa, nhưng ông ấy không thể bỏ qua thực tế rằng người tiêu dùng Mỹ đang phải trả giá,” chuyên gia kinh tế Keyu Jin từ Trường Kinh tế London nhận định.

Trung Quốc, trong khi đó, đang tận dụng chiến lược đa dạng hóa để giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ. Theo South China Morning Post, xuất khẩu của Trung Quốc sang các nước Đông Nam Á như Việt Nam, Thái Lan và Indonesia đã tăng lần lượt 18,8%, 20,9% và 16,8% trong năm tháng đầu năm 2025, so với mức tăng chỉ 6% trên toàn cầu. Điều này cho thấy Bắc Kinh đang chuyển hướng hàng hóa qua các trung tâm công nghiệp ở Đông Nam Á để lách thuế Mỹ, một chiến thuật mà Trump đã gọi là “gian lận phi thuế quan.” Đáp lại, Mỹ đã áp thuế chống bán phá giá lên các sản phẩm như pin mặt trời từ các nước Đông Nam Á, nhưng điều này chỉ làm phức tạp thêm chuỗi cung ứng toàn cầu và gây tổn hại cho các đồng minh như Việt Nam.

Vấn đề đất hiếm và nam châm vĩnh cửu tiếp tục là tâm điểm của cuộc xung đột. Trung Quốc kiểm soát khoảng 70-90% nguồn cung đất hiếm toàn cầu, và việc hạn chế xuất khẩu đã gây ra những tác động sâu rộng. Các công ty Mỹ như Tesla và General Motors đang đối mặt với chi phí sản xuất tăng cao, trong khi các dự án quốc phòng liên quan đến tên lửa và máy bay chiến đấu bị đình trệ do thiếu nguyên liệu. Trump, trong một bài đăng trên Truth Social, tuyên bố rằng Mỹ đã đạt được “bước đột phá” về chuỗi cung ứng đất hiếm, nhưng thiếu chi tiết cụ thể khiến giới phân tích hoài nghi. “Trump có thể đang phóng đại để ghi điểm chính trị,” Russel nhận xét. “Nhưng thực tế là Trung Quốc vẫn nắm thế thượng phong trong lĩnh vực này.”

Trong bối cảnh căng thẳng leo thang, các cuộc đàm phán tại London vào ngày 9 tháng 6 giữa các quan chức cấp cao của Mỹ và Trung Quốc được xem là cơ hội cuối cùng để tránh một cuộc chiến thương mại toàn diện. Dẫn đầu phái đoàn Mỹ là Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent, Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick và Đại diện Thương mại Jamieson Greer, những người được Trump giao nhiệm vụ đạt được một “thỏa thuận lịch sử.” Tuy nhiên, với những bất đồng sâu sắc về công nghệ, fentanyl, và các vấn đề chiến lược như TikTok hay cảng kênh đào Panama, triển vọng đạt được một thỏa thuận lâu dài vẫn rất mong manh. “Trung Quốc không vội vàng,” nhà phân tích Mathieu Duchatel từ Viện Montaigne nhận xét. “Họ biết rằng Trump bị ràng buộc bởi áp lực chính trị trong nước, trong khi Bắc Kinh có thể chờ đợi và tận dụng sự chia rẽ trong liên minh phương Tây.”

Sự chia rẽ này càng được thể hiện rõ qua phản ứng của các đồng minh Mỹ. Các nước như Canada, Mexico và EU, vốn cũng bị ảnh hưởng bởi chính sách thuế của Trump, đang tìm cách đàm phán các thỏa thuận song phương để tránh bị kẹt giữa lằn ranh Mỹ-Trung. Trong khi đó, Trung Quốc đang củng cố liên minh với các quốc gia như Nga, Iran và Bắc Triều Tiên, tạo ra một khối đối trọng ngày càng mạnh mẽ. “Trump có thể đã khai mào cuộc chiến thương mại, nhưng Bắc Kinh đang định hình lại bàn cờ địa chính trị,” nhà Trung Quốc học François Godment nhận định. “Họ không chỉ phòng thủ mà còn tấn công, bằng cách xây dựng một mạng lưới đồng minh để giảm phụ thuộc vào phương Tây.”

Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung, với những đòn thuế qua lại và chiến thuật đàm phán đầy toan tính, đang đẩy cả hai nước vào một vòng xoáy nguy hiểm. Đối với Trump, các biện pháp trừng phạt và thuế quan là cách để gây áp lực tối đa, nhưng chúng cũng làm tổn thương chính nền kinh tế Mỹ và các đồng minh. Đối với Bắc Kinh, chiến lược kiên nhẫn và đa dạng hóa đang giúp họ trụ vững, nhưng không thể che giấu những khó khăn nội tại như tăng trưởng chậm lại và niềm tin tiêu dùng suy yếu. Với mỗi động thái trả đũa, từ siết chặt đất hiếm đến đình trệ đàm phán, cả hai bên đang tiến gần hơn đến một cuộc chiến kinh tế không có người thắng cuộc. Trong khi thế giới dõi theo, câu hỏi lớn nhất vẫn là liệu Mỹ và Trung Quốc có thể tìm được một lối thoát, hay sẽ tiếp tục bị cuốn vào vòng xoáy đối đầu, kéo theo những hệ lụy không thể lường trước cho nền kinh tế toàn cầu.