Cuộc Chiến Thương Mại Bùng Nổ: Trung Quốc Rung Chuyển, Việt Nam Trỗi Dậy, Và Sự Sụp Đổ Của Giới Tinh Hoa
.png)
Cuộc chiến thương mại toàn cầu đang vạch trần những sự thật cay đắng, phơi bày sự mong manh của những đế chế kinh tế từng được xem là bất khả chiến bại. Trung Quốc, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, đang chao đảo trước những đòn giáng mạnh mẽ từ chính sách cứng rắn của Tổng thống Donald Trump. Những bong bóng thịnh vượng giả tạo, được bơm căng qua hàng thập kỷ trục lợi thương mại, giờ đây vỡ tung, buộc Bắc Kinh phải phát động một chiến dịch “thắt lưng buộc bụng” trên toàn quốc. Tiết kiệm không còn là lựa chọn, mà trở thành mệnh lệnh sinh tồn cho hàng trăm triệu người dân Trung Quốc trong thời kỳ suy thoái mới. Trong khi đó, làn sóng các tập đoàn công nghệ tháo chạy khỏi Trung Quốc đang tạo nên một cuộc di cư kinh tế chưa từng có, và Việt Nam, quốc gia năng động ở Đông Nam Á, được gọi tên như điểm đến chiến lược, sẵn sàng đón nhận dòng vốn và công nghệ toàn cầu. Đồng thời, tại Mỹ, một biểu tượng của giới tinh hoa toàn cầu hóa – Đại học Harvard – đã buộc phải quỳ xin lỗi dưới sức ép từ Nhà Trắng, đánh dấu bước ngoặt trong cuộc chiến của Tổng thống Trump nhằm làm sạch nền học thuật Mỹ.
Tại Trung Quốc, xã hội đang đối mặt với một thực tế khắc nghiệt. Từ Thượng Hải hoa lệ đến Bắc Kinh quyền lực, người dân không còn đổ xô vào các trung tâm thương mại lộng lẫy. Thay vào đó, họ chen chúc tại các chợ rau, nơi phản ánh tâm thế sinh tồn của một đất nước đang gồng mình chống chọi với hậu quả từ cuộc chiến thương mại do Tổng thống Trump khởi xướng. Một người dân Thượng Hải chia sẻ: “Tiền khó kiếm hơn bao giờ hết. Các cửa hàng thời trang từng mọc lên như nấm giờ biến mất gần hết. Chẳng ai dám tiêu xài như trước.” Trên Douyin, phiên bản TikTok của Trung Quốc, những bí kíp sống sót trong khủng hoảng lan truyền chóng mặt: “Đừng khởi nghiệp, đừng làm influencer, và hãy bán hết những thứ có giá trị.” Từ tháng Ba, các đòn thuế trả đũa giữa Washington và Bắc Kinh đã đẩy thuế suất một số mặt hàng vượt ngưỡng 100%. Hàng hóa Trung Quốc ùn ứ tại các cảng, nhà máy cắt giảm sản xuất hoặc đóng cửa. Hàng triệu lao động mất việc, đặc biệt tại các khu công nghiệp ven biển như Hoa Đông và Hoa Nam. Những khu dân cư từng sầm uất giờ đây đầy rẫy người bán rau, trong khi các cửa hàng thời trang và tiêu dùng cao cấp rơi vào cảnh vắng tanh.
Không chỉ Thượng Hải, Bắc Kinh và Phật Sơn cũng chứng kiến cảnh các nhà hàng và tiệm ăn nhỏ đóng cửa hàng loạt. Một cư dân Bắc Kinh nói: “Quán ăn vắng hoe, nhiều nơi cả ngày không có nổi một bàn khách.” Người dân bắt đầu dự trữ thực phẩm, chuyển tiền ra nước ngoài, hoặc đổ xô mua vàng – dấu hiệu rõ ràng của sự mất niềm tin vào hệ thống tài chính quốc gia. Một người dân ở Phật Sơn thẳng thắn chỉ trích: “Đừng tin mấy lời tuyên truyền về phát triển. Chỉ tầng lớp đặc quyền được lợi, còn dân đen thì sống lay lắt.” Chính sách thương mại cứng rắn của Tổng thống Trump, từng bị giới chính trị truyền thống chỉ trích, giờ đây phơi bày sự thiếu bền vững của nền kinh tế Trung Quốc. Bắc Kinh không thể tiếp tục lợi dụng thị trường Mỹ mà không trả giá. Giới phân tích nhận định, xu hướng tiết kiệm không chỉ là phản ứng trước khó khăn trước mắt, mà còn là biểu hiện của một cuộc khủng hoảng niềm tin sâu sắc, lan rộng trong lòng xã hội Trung Quốc. Đây chính là hiệu ứng dây chuyền mà chính quyền Trump đã tính toán, nhắm vào căn nguyên của lợi thế thương mại không công bằng, bảo vệ người lao động và doanh nghiệp Mỹ.
Trong khi Trung Quốc chìm trong khủng hoảng, một làn sóng rút lui của các tập đoàn công nghệ toàn cầu đang định hình lại bản đồ kinh tế thế giới. Sau nhiều năm phụ thuộc vào “công xưởng Trung Quốc,” các gã khổng lồ như Apple và Amazon đang đồng loạt rời bỏ Bắc Kinh. Việt Nam nổi lên như một điểm đến chiến lược. Trong một tuyên bố gây sốc vào tháng Năm, CEO Apple Tim Cook xác nhận phần lớn iPhone bán tại Mỹ sẽ không còn được sản xuất ở Trung Quốc. Đây là kết quả trực tiếp từ chính sách áp thuế cứng rắn của Tổng thống Trump, buộc các tập đoàn phải tái cấu trúc chuỗi cung ứng. Ấn Độ sẽ tiếp nhận phần lớn dây chuyền iPhone, nhưng Việt Nam được chọn làm trung tâm sản xuất iPad, Apple Watch và AirPods cho thị trường Mỹ. Việc Apple chính thức gọi tên Việt Nam khẳng định vị thế ngày càng vững chắc của Hà Nội trong chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu.
Apple tiết lộ, chỉ riêng quý này, các mức thuế từ chính quyền Trump có thể khiến họ chịu thêm 900 triệu USD chi phí nếu tiếp tục bám trụ ở Trung Quốc. Rủi ro đó đã thúc đẩy Apple thực hiện một cuộc tái cấu trúc lịch sử, chấm dứt sự lệ thuộc vào Bắc Kinh – điều mà các chính quyền Mỹ trước đây không dám động đến. Đây không chỉ là thay đổi về địa điểm sản xuất, mà là một sự dịch chuyển tư duy chiến lược. Trung Quốc không còn là nơi đáng tin cậy để đặt cược tương lai, đặc biệt khi Bắc Kinh ngày càng siết chặt kiểm soát các tập đoàn nước ngoài. Việc Apple chọn Việt Nam giữa lằn ranh địa chính trị biến động cho thấy Hà Nội đang nắm giữ vị trí không thể xem nhẹ. Dù vẫn còn nhiều thách thức về môi trường đầu tư, sự hiện diện của Apple là một dấu hiệu tích cực, mở đường cho các tập đoàn khác. Amazon cũng không đứng ngoài cuộc chơi, khi tái cơ cấu chuỗi cung ứng để thích nghi với chính sách thương mại mới của Mỹ. Doanh số quý đầu năm của hãng tăng 9%, lợi nhuận vọt hơn 60%, chứng minh rằng các tập đoàn có thể không chỉ sống sót mà còn phát triển mạnh trong thời kỳ Trump áp thuế.
Chính sách thương mại mạnh tay của Tổng thống Trump đã tạo ra một cú hích chưa từng có, buộc các tập đoàn toàn cầu phải tái định vị. Từ Apple đến Amazon, từ dây chuyền iPhone đến các trung tâm hậu cần, làn sóng rời bỏ Trung Quốc đã hình thành, và Việt Nam đang trở thành bến đỗ được săn đón. Những gì Trump làm được với Apple – điều mà không tổng thống Mỹ nào trước đây dám thực hiện – là minh chứng rằng một nền thương mại công bằng, độc lập với Trung Quốc, hoàn toàn khả thi nếu có đủ quyết tâm chính trị.
Trong khi đó, tại Mỹ, Đại học Harvard – biểu tượng của giới tinh hoa học thuật – đã buộc phải cúi đầu trước sức ép từ Nhà Trắng. Lâu nay bị xem là “trụ sở thứ hai của Bắc Kinh” trên đất Mỹ, Harvard bị cáo buộc dung túng tư tưởng cực đoan, thiên vị chính trị, và thất bại trong việc xóa bỏ nạn bài Do Thái trong khuôn viên. Hiệu trưởng Alan Garber công bố báo cáo nội bộ, hé lộ thực trạng sinh viên Do Thái và Hồi giáo bị kỳ thị, ép che giấu danh tính, và sống trong môi trường học thuật đầy áp lực chính trị. Những căng thẳng này bùng nổ sau vụ Hamas tấn công Israel vào tháng Mười năm 2023, khi các cuộc biểu tình ủng hộ Palestine biến Harvard thành tâm điểm chỉ trích.
Tổng thống Trump tuyên bố sẽ tước quyền miễn thuế và cấm Harvard tuyển sinh viên quốc tế nếu trường không xóa bỏ chính sách tuyển sinh dựa trên chủng tộc. Trước nguy cơ mất hơn 2 tỷ USD ngân sách học thuật, Harvard buộc phải hành động, xem xét lại chương trình đào tạo và chính sách tuyển sinh. Dù đã nộp đơn kiện chính phủ liên bang, Harvard cuối cùng vẫn phải xin lỗi công khai. Garber thừa nhận: “Tôi xin lỗi vì những lúc chúng tôi không đáp ứng được kỳ vọng của cộng đồng.” Với động thái này, Trump ghi thêm một chiến thắng trong chiến dịch xóa bỏ đặc quyền của giới tinh hoa học thuật, vốn bị cáo buộc lạm quyền và thân Bắc Kinh. Harvard từng tự đặt mình ngoài vòng pháp luật, dung túng tư tưởng cực đoan và xem nhẹ quyền tự do tôn giáo, tự do ngôn luận của sinh viên. Việc trường thành lập hai nhóm đặc nhiệm điều tra sự thiên vị là kết quả trực tiếp từ sức ép của Trump.
Sáng ngày 2 tháng Năm, Tổng thống Trump tuyên bố thu hồi chế độ miễn thuế của Harvard, đánh dấu bước leo thang trong cuộc chiến chống giới tinh hoa học thuật. Phát biểu trên Truth Social, ông nói: “Đây là điều Harvard đáng phải nhận.” Trường đại học danh giá bậc nhất nước Mỹ giờ đây đối mặt nguy cơ mất đặc quyền nếu tiếp tục thách thức yêu cầu cải tổ. Harvard đã từ chối hàng loạt yêu cầu từ Nhà Trắng, bao gồm chấm dứt chính sách phân biệt đối xử dựa trên sắc tộc và loại bỏ các chương trình “đa dạng, công bằng và hòa nhập” – vốn bị chỉ trích là công cụ chính trị hóa giáo dục. Đáp lại, Trump đóng băng hơn 2,2 tỷ USD ngân sách liên bang, bao gồm 60 triệu USD từ các hợp đồng nghiên cứu. Dù Harvard đã đổi tên văn phòng, hủy các lễ tốt nghiệp phân chia theo chủng tộc, và ép một số lãnh đạo từ chức, Nhà Trắng khẳng định những thay đổi này chưa đủ. Một quan chức cấp cao nhấn mạnh: “Harvard phải cải cách thực chất, không phải chỉ đổi tên.”
Harvard không phải trường duy nhất bị nhắm đến. Trước đó, Trump đã thu hồi 400 triệu USD tài trợ liên bang của Đại học Columbia vì các cáo buộc tương tự. Chiến dịch cải tổ giáo dục đại học của ông đang mở rộng, nhằm xóa bỏ hệ thống đặc quyền thiên tả trong các trường Ivy League. Các chính sách tuyển sinh, chương trình học, và ngân sách đang được rà soát để đảm bảo trung lập học thuật, dựa trên năng lực, không phụ thuộc vào lý lịch hay tư tưởng chính trị. Trump tuyên bố: “Không tổ chức nào ở Mỹ, dù danh giá đến đâu, có quyền đứng trên luật pháp hay lợi dụng danh nghĩa giáo dục để thao túng chính trị quốc gia.” Bằng cách tấn công trực diện Harvard, Trump gửi thông điệp rằng thời kỳ đặc quyền chính trị đã chấm dứt. Những ai không phục tùng lợi ích quốc gia sẽ mất đi đặc quyền mà họ từng xem là bất khả xâm phạm.
Cuộc chiến thương mại của Trump không chỉ làm rung chuyển Trung Quốc, mà còn định hình lại trật tự kinh tế và học thuật toàn cầu. Việt Nam đang trỗi dậy như một điểm sáng, sẵn sàng nắm bắt cơ hội từ sự dịch chuyển của các gã khổng lồ công nghệ. Trong khi đó, các biểu tượng như Harvard buộc phải đối mặt với thực tế rằng không ai đứng trên lợi ích quốc gia Mỹ. Một trật tự mới đang hình thành, nơi những ảo ảnh thịnh vượng cũ tan rã, và những quốc gia, những cá nhân biết nắm bắt cơ hội sẽ bước lên sân khấu toàn cầu.