Bầy UAV Ukraine thiêu rụi trạm điện 500 triệu USD, Moscow chìm trong bóng tối

Một nhà máy nhiệt điện cách Điện Kremlin hơn 100 km bốc cháy sau đòn UAV tầm xa của Ukraine, trong khi Moscow vội vã ...

Cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Ukraine vào nhà máy nhiệt điện Shatura ở vùng Moscow – được mô tả như một chiến dịch “bầy đàn” kéo dài sáu giờ trong video của kênh Navy Insight – đang trở thành biểu tượng mới của cuộc chiến năng lượng và công nghệ giữa Kyiv và Moscow, đồng thời lột trần những lỗ hổng nhức nhối trong hệ thống phòng không Nga. Trong khi phía Nga khẳng định đám cháy tại nhà máy đã được khống chế nhanh chóng và nguồn điện được duy trì nhờ đường dây dự phòng, các phân tích quân sự không chính thức lại mô tả đây là một đòn đánh sâu, phối hợp tinh vi, đủ sức tạo ra bóng tối trên diện rộng quanh thủ đô.​

​

Đòn đáp trả từ bầu trời thấp

Theo kịch bản chiến thuật được Navy Insight tái dựng, chiến dịch bắt đầu vào khoảng 2 giờ sáng giờ Moscow, chỉ 90 phút sau khi Ukraine cáo buộc Nga dùng tên lửa siêu vượt âm Kinzhal tấn công một bệnh viện nhi ở Kyiv, biến bầy UAV thành câu trả lời trực tiếp gửi thẳng tới Điện Kremlin. Mười hai UAV cánh cố định tầm xa, được cho là do trung đoàn UAS số 14 của Ukraine cải tiến, rời căn cứ với khung nhôm gốc bị thay bằng vỏ composite nhẹ hơn khoảng 20%, tăng chỗ cho thùng nhiên liệu mở rộng và đẩy tầm bay lên tới xấp xỉ 1.600 km – vừa đủ để tiếp cận nhà máy nhiệt điện Shatura ở phía đông Moscow trên một quỹ đạo vòng qua Biển Đen và Crimea. Từ góc nhìn Kyiv, đây không chỉ là một cơ sở dân sự: Shatura cung cấp một phần quan trọng trong sản lượng điện vùng thủ đô, gắn chặt với cả hậu cần quân sự lẫn nhịp sống đô thị, khiến nó trở thành nút hạ tầng lưỡng dụng lý tưởng trong cuộc chiến hạ tầng mà Nga trước đó đã áp đặt lên lưới điện Ukraine suốt nhiều mùa đông.

​​

Bầy đàn UAV và cuộc đấu trí với radar Nga

Để lọt qua những lớp phòng không dày đặc quanh Moscow, đàn UAV được mô tả đã hạ độ cao chỉ còn khoảng 60 mét trên mặt Biển Đen, lợi dụng đường chân trời radar và những khoảng trống trong trường quan sát của hệ thống trinh sát dọc bờ biển Crimea. Thay vì bay theo đường thẳng – mô hình mà phần mềm cảnh giới hiện đại rất dễ bắt được – chúng đổi hướng và độ cao liên tục dựa trên thuật toán bầy đàn lấy cảm hứng từ nghiên cứu nguồn mở, biến dấu vết trên màn hình radar thành thứ giống nhiễu nền khí tượng hơn là một gói tấn công có tổ chức. Khi đến gần không phận nội địa Nga, đội hình được tách thành ba tốp: tám UAV mang thuốc nổ và bốn chiếc mồi, mỗi chiếc mồi chở hàng chục bộ phát âm thanh và phản xạ radar mô phỏng đàn chim cỡ trung, sẵn sàng đóng vai những “mục tiêu rác” để kéo hệ thống Pantsir và các tổ hợp phòng không tầm thấp khác vào cuộc.​

Thời khắc Moscow chập choạng trong bóng tối

Theo video, cú va chạm quyết định diễn ra vào khoảng 6 giờ 20 phút sáng, sau khi bầy UAV vượt qua một trận địa Pantsir S-1, chịu mất thêm hai chiếc – một mồi, một mang đạn – rồi tiếp tục áp sát Shatura trong bối cảnh Nga chuyển từ đánh chặn hỏa lực sang tác chiến điện tử bằng tổ hợp S-400 và hệ thống gây nhiễu Pole-21. Khi liên lạc vô tuyến và tín hiệu định vị bị phủ sóng bởi nhiễu băng rộng, hệ thống điều khiển Ukraine được cho là đã chuyển sang kênh quang học, dùng đường truyền laser đặt trên cao vượt lên trên lớp gây nhiễu, cho phép kíp điều khiển khôi phục hình ảnh chất lượng cao và quyền kiểm soát từng UAV ở giai đoạn cuối. Năm UAV còn lại, trong mô tả của Navy Insight, lao thẳng vào các khu vực hút gió của nhà máy – nơi liên thông trực tiếp tới buồng tua-bin – kích nổ đầu nổ dạng lõm khoảng 75 kg mỗi chiếc, xé toạc bê tông, làm biến dạng vỏ tua-bin đang quay với tốc độ hàng nghìn vòng mỗi phút và gây phản ứng dây chuyền: ống hơi áp lực cao vỡ, dầu bôi trơn bốc cháy, nhiệt độ bên trong vượt ngưỡng 1.000 độ C, mái nhà xưởng cong vênh rồi sập một phần, buộc lưới điện khu vực phải tách nhánh khẩn cấp.

​​

Hai bản tường thuật trái ngược

Trong khi video của Navy Insight mô tả một “cú đánh 500 triệu USD” khiến hơn 13 triệu người quanh Moscow chìm trong bóng tối, các nguồn tin chính thức của Nga và một số hãng tin quốc tế mô tả một thực tế dè dặt hơn nhiều: đám cháy tại nhà máy Shatura được khống chế, các đường dây dự phòng nhanh chóng nhận tải, và giới chức khu vực khẳng định nguồn cung điện không bị gián đoạn trên diện rộng. Một số hãng tin độc lập tại Ukraine và châu Âu xác nhận rằng Shatura thực sự là mục tiêu của UAV Ukraine trong đêm 22–23 tháng 11, đám cháy tại cơ sở này là thật, song không có bằng chứng công khai nào cho thấy một vụ sụp đổ lưới điện tương đương “tắt đèn thủ đô” như cách mô phỏng trong video – điều cho thấy khoảng cách ngày càng lớn giữa chiến trường thông tin và chiến trường vật lý. Tuy nhiên, ngay cả trong phiên bản “giảm nhẹ” của phía Nga, việc một nhà máy nhiệt điện lớn, nằm cách Điện Kremlin chỉ khoảng 120 km, bị UAV đối phương đánh trúng và bốc cháy vẫn là tín hiệu chính trị nặng nề, khẳng định rằng chiến tranh đã vượt xa chiến tuyến Donbas để lao thẳng vào trái tim biểu tượng công nghiệp và năng lượng của Liên bang Nga.

​​

Bước ngoặt trong cuộc chiến năng lượng và công nghệ

Đòn đánh vào Shatura diễn ra trong bối cảnh Nga đang tăng cường các chiến dịch tập kích tên lửa và UAV quy mô lớn nhằm vào lưới điện, đường sắt và hạ tầng năng lượng của Ukraine khi mùa đông trở lại, buộc nhiều nhà máy điện và trạm biến áp phía Ukraine phải ngắt tải, hàng trăm nghìn người chịu cảnh mất điện tạm thời. Đáp lại, Kyiv đã nhiều tháng âm thầm xây dựng một chiến dịch UAV tầm xa nhắm sâu vào các nhà máy lọc dầu, kho nhiên liệu và nay là cả các nhà máy nhiệt điện trên lãnh thổ Nga, với mục tiêu vừa bào mòn nguồn thu năng lượng tài trợ cho chiến tranh, vừa buộc Moscow phải dàn mỏng phòng không để che chắn một không gian rộng lớn gấp nhiều lần so với chiến trường Ukraine. Trong trò chơi tiêu hao bất đối xứng này, một chiếc UAV giá vài chục nghìn đô la Mỹ – nếu vượt qua được lớp lưới phòng không trị giá hàng tỷ – có thể gây ra thiệt hại kinh tế gấp hàng trăm, thậm chí hàng nghìn lần; và chính tỷ lệ “đòn bẩy chi phí” đó mới là điều khiến những vụ tấn công như Shatura, dù gây cháy cục bộ hay – như mô tả trong video – làm chập choạng cả một vùng trời, trở thành ác mộng chiến lược dài hạn cho giới hoạch định an ninh Nga.