Trump không vội bơm vũ khí cho Đài Loan: Đòn răn đe nguy hiểm nhất với Trung Quốc

Tổng thống Trump từ chối viện trợ quân sự miễn phí cho Đài Loan, nhưng đây không phải là sự rút lui mà là nước cờ chiến lược nhắm vào tử huyệt kinh tế

Ngày 16 tháng 9 năm 2025, một vụ va chạm trên Biển Đông đã làm rung chuyển khu vực. Một tàu công vụ của Philippines bị tàu hải cảnh Trung Quốc tấn công bằng vòi rồng công suất lớn gần bãi cạn Scarborough, nơi từ lâu đã là tâm điểm tranh chấp gay gắt. Vụ việc khiến tàu hư hại, thủy thủ đoàn bị thương, và một lần nữa phơi bày chiến lược “vùng xám” của Bắc Kinh: không nổ súng, không tuyên chiến, nhưng đủ hung hãn để áp đảo, đủ tinh vi để tránh leo thang thành xung đột toàn diện. Đây là cách Trung Quốc từng bước biến các vùng biển tranh chấp thành lãnh thổ do họ kiểm soát, bất chấp Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) hay phán quyết năm 2016 của Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) bác bỏ yêu sách “đường chín đoạn” phi lý. Hành động này không chỉ đe dọa chủ quyền các quốc gia ven biển mà còn làm lung lay trật tự hàng hải quốc tế, đẩy khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương vào một trạng thái bất ổn nguy hiểm.

Trung Quốc đã triển khai chiến lược này với sự bài bản đáng sợ. Dân quân biển, những đội tàu cá vỏ thép được tổ chức chặt chẽ, liên tục hiện diện tại các bãi đá ngầm ở Trường Sa. Tàu hải cảnh thì áp sát, phun vòi rồng, đâm va, thậm chí sử dụng laser gây thương tích cho thủy thủ đối phương. Từ năm 2023, quy mô hoạt động này tăng mạnh, với số lượng tàu dân quân biển đạt mức kỷ lục, neo đậu thường trực tại các tiền đồn Trung Quốc xây dựng trái phép. Bắc Kinh không chỉ dừng lại ở hành động thực địa. Họ còn trải thảm pháp lý, ban hành các quy định như Luật Hải cảnh 2021 cho phép sử dụng vũ lực, hay lệnh cấm đánh bắt cá đơn phương áp đặt lên vùng đặc quyền kinh tế của các quốc gia khác. Mới đây, tháng 9 năm 2025, Trung Quốc tuyên bố lập “khu bảo tồn thiên nhiên” tại Scarborough, một chiêu bài hợp thức hóa quyền kiểm soát, đẩy ngư dân các nước ra khỏi ngư trường truyền thống.

Chiến lược này là sự kết hợp tinh vi giữa hành động thực địa và pháp lý. Trung Quốc dùng luật nội địa để che phủ biển quốc tế, biến “biển của tôi” thành khái niệm mặc định, coi việc cưỡng ép các quốc gia khác là hành động “chấp pháp hợp pháp”. Nhưng thực chất, đây là cách làm sói mồm, lật đổ luật chơi quốc tế, đe dọa sinh kế của hàng triệu ngư dân và an ninh năng lượng của các quốc gia Đông Nam Á. Ngư dân Philippines, Việt Nam bị xua đuổi khỏi ngư trường, đối mặt với nợ nần, thậm chí phải bỏ nghề. Các dự án dầu khí ngoài khơi của Việt Nam và Malaysia bị quấy nhiễu, đình trệ, khiến các quốc gia này mất đi cơ hội tự chủ năng lượng. Hệ quả là giá nhiên liệu tăng, chi phí vận tải leo thang, chuỗi cung ứng toàn cầu rung lắc từ eo biển Malacca đến các quần đảo ở Ấn Độ Dương.

Trong bối cảnh căng thẳng gia tăng, một động thái khác từ phía Mỹ đã làm dấy lên nhiều câu hỏi: Tại sao Tổng thống Donald Trump, người luôn mạnh mẽ trong các tuyên bố chống Trung Quốc, lại từ chối phê duyệt gói viện trợ quân sự 400 triệu USD cho Đài Loan vào mùa hè năm 2025? Gói viện trợ này, thuộc cơ chế Presidential Drawdown Authority (PDA), cho phép rút vũ khí trực tiếp từ kho dự trữ Mỹ, bao gồm đạn dược và UAV tấn công, nhằm tăng cường khả năng răn đe nhanh chóng cho hòn đảo. Thay vào đó, chính quyền Trump lại thông báo không chính thức về hợp đồng bán vũ khí trị giá 5 triệu USD mà Đài Loan phải tự chi trả, cùng các cuộc thảo luận về các thương vụ lớn hơn, tập trung vào vũ khí bất đối xứng như tên lửa chống hạm, UAV, và hệ thống cảm biến bờ biển.

Liệu đây có phải dấu hiệu Mỹ đang “bỏ rơi” Đài Loan để đổi lấy thỏa thuận với Trung Quốc? Câu trả lời là không. Đây không phải là sự rút lui, mà là một sự thay đổi chiến lược sắc sảo, phản ánh triết lý “Nước Mỹ trên hết” của Trump. Thay vì cung cấp viện trợ miễn phí như các chính quyền tiền nhiệm, Trump muốn Đài Loan tự chi trả, chia sẻ gánh nặng tài chính với Mỹ. Trong nhiệm kỳ của Joe Biden, Washington đã phê duyệt hơn 2 tỷ USD viện trợ quân sự cho Đài Loan, phần lớn qua cơ chế PDA. Nhưng khi Trump trở lại Nhà Trắng, ông đã đảo ngược cách tiếp cận này, nhấn mạnh rằng các đồng minh phải tự trả tiền để đảm bảo an ninh của mình. Điều này không chỉ giảm áp lực lên ngân sách Mỹ mà còn thúc đẩy Đài Loan tăng cường năng lực tự cường, phù hợp với chiến lược “con nhím” – trang bị vũ khí bất đối xứng rẻ, hiệu quả, và khó bị tiêu diệt.

Chiến lược của Trump không chỉ dừng ở việc thay đổi mô hình hỗ trợ Đài Loan. Nó còn là một đòn răn đe gián tiếp nhưng đầy sức nặng đối với Trung Quốc, nhắm thẳng vào tử huyệt kinh tế của Bắc Kinh. Trung Quốc đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng, được đánh dấu bởi sự sụp đổ của Evergrande – tập đoàn bất động sản từng là biểu tượng của mô hình tăng trưởng dựa trên đòn bẩy nợ. Ngày 25 tháng 8 năm 2025, Sở Giao dịch Chứng khoán Hồng Kông chính thức hủy niêm yết Evergrande sau 18 tháng đình chỉ giao dịch, do tập đoàn này không khắc phục được các vi phạm nghiêm trọng như gian lận kế toán, khai khống doanh thu, và thất bại trong tái cơ cấu nợ. Vụ việc này không chỉ là cú sốc với thị trường bất động sản Trung Quốc mà còn phơi bày những lỗ hổng cấu trúc trong nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Evergrande từng vận hành mô hình “bán nhà trên giấy”, dùng tiền đặt cọc của khách hàng để xoay vòng vốn, mua đất, xây dự án mới, và trả nợ cũ. Khi thị trường bất động sản sụp đổ, vòng xoáy này trở thành cơn ác mộng: hàng triệu căn hộ chưa được bàn giao, trái phiếu đến hạn không thể thanh toán, và niềm tin của nhà đầu tư sụp đổ. Hệ quả lan tỏa là không thể tránh khỏi. Ngành thép, xi măng, và xây dựng chịu ảnh hưởng nặng nề khi các dự án dừng lại. Ngân hàng phải tăng trích lập dự phòng nợ xấu, làm giảm khả năng cho vay mới. Tài sản hộ gia đình giảm mạnh, khiến người dân thắt chặt chi tiêu, đẩy nền kinh tế vào nguy cơ giảm phát cục bộ. Ngân sách địa phương, vốn phụ thuộc lớn vào bán đất, rơi vào khủng hoảng, buộc chính quyền phải tìm nguồn thu mới hoặc cắt giảm chi tiêu.

Trong bối cảnh này, Trump nhận thấy rằng một cuộc chiến tranh với Đài Loan sẽ là gánh nặng không thể chịu nổi đối với nền kinh tế Trung Quốc đang suy yếu. Thay vì bơm vũ khí miễn phí cho Đài Loan, ông chọn cách đẩy Bắc Kinh vào thế kẹt bằng cách tận dụng khủng hoảng kinh tế. Bằng việc yêu cầu Đài Loan tự chi trả và đầu tư vào vũ khí bất đối xứng, Trump không chỉ giảm gánh nặng cho Mỹ mà còn buộc Trung Quốc phải cân nhắc chi phí khổng lồ của một cuộc xung đột quân sự. Một nền kinh tế đang vật lộn với nợ công, tiêu dùng giảm sút, và rào cản thương mại từ Mỹ và châu Âu khó có thể đủ sức duy trì tham vọng bành trướng.

Cách tiếp cận này của Trump là một nước cờ dài hạn. Ông không chỉ giữ cửa đối thoại với Bắc Kinh, tránh chọc giận Trung Quốc bằng các gói viện trợ quân sự công khai, mà còn tạo đòn bẩy thương mại và kinh tế để kiềm chế tham vọng quân sự của họ. Trump hiểu rằng, trong cuộc cạnh tranh siêu cường, chiến thắng không chỉ đến từ súng đạn mà còn từ sức mạnh kinh tế. Khi Trung Quốc tự mắc kẹt trong khủng hoảng nội tại, việc răn đe quân sự sẽ trở nên hiệu quả hơn, ít tốn kém hơn, và an toàn hơn cho cả Mỹ lẫn Đài Loan. Đây chính là đòn răn đe nguy hiểm nhất: không phải vũ khí, mà là sự suy yếu từ bên trong của đối thủ.