Nga tuyên bố sẽ giúp Trung Quốc vượt qua Hoa Kỳ về năng lượng hạt nhân

Trong một tuyên bố gây sốc trên truyền hình nhà nước Nga vào ngày 3 tháng 9 năm 2025, Alexei Likhachev, người đứng đầu tập đoàn hạt nhân quố...

Trong một tuyên bố gây sốc trên truyền hình nhà nước Nga vào ngày 3 tháng 9 năm 2025, Alexei Likhachev, người đứng đầu tập đoàn hạt nhân quốc gia Rosatom, đã công khai cam kết hỗ trợ Trung Quốc vượt qua Hoa Kỳ để trở thành quốc gia dẫn đầu thế giới về sản xuất năng lượng hạt nhân. Đây không chỉ là một lời tuyên bố tham vọng, mà còn là một lời thách thức trực tiếp đến vị thế thống trị lâu dài của Hoa Kỳ trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân. Với sự hợp tác ngày càng sâu sắc giữa Moscow và Bắc Kinh, thế giới đang chứng kiến một sự chuyển dịch quyền lực địa chính trị đầy kịch tính, nơi năng lượng hạt nhân trở thành chiến trường mới của các siêu cường. Trong bối cảnh Tổng thống Donald Trump đang đương nhiệm, sự kiện này không chỉ đánh dấu một bước ngoặt trong cuộc đua năng lượng toàn cầu mà còn làm dấy lên những lo ngại sâu sắc về an ninh quốc gia và cân bằng chiến lược.

Cuộc Chạy Đua Vượt Qua Hoa Kỳ

Hoa Kỳ từ lâu đã duy trì vị thế dẫn đầu thế giới về năng lượng hạt nhân, với mạng lưới lò phản ứng lớn nhất, đạt công suất gần 97 gigawatt (GW), theo số liệu từ Cơ quan Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ (EIA). Trong khi đó, Trung Quốc, với tốc độ xây dựng chóng mặt, đã đạt công suất vận hành 53,2 GW tính đến tháng 4 năm 2024, và đang nỗ lực để đạt mục tiêu vượt qua con số 100 GW, một cột mốc mà Likhachev khẳng định là mục tiêu chiến lược của Bắc Kinh. “Trung Quốc có kế hoạch đầy tham vọng cho sự phát triển năng lượng nguyên tử. Nhiệm vụ đã được đặt ra là đuổi kịp và vượt qua Hoa Kỳ về công suất lắp đặt,” Likhachev nhấn mạnh trong cuộc phỏng vấn trên kênh Rossiya 1. Khi được hỏi liệu Nga sẽ hỗ trợ Trung Quốc đạt được mục tiêu này, ông trả lời không chút do dự: “Tất nhiên. Chúng tôi sẽ giúp. Chúng tôi đã và đang giúp.”

Sự tự tin của Likhachev không phải là lời nói suông. Nga, thông qua Rosatom, đã đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy chương trình hạt nhân của Trung Quốc. Bốn lò phản ứng hạt nhân do Nga hỗ trợ xây dựng đã đi vào hoạt động, và bốn lò khác đang trong quá trình thi công. Hơn nữa, Trung Quốc phụ thuộc vào Nga để cung cấp lượng lớn uranium và nhiên liệu hạt nhân, những yếu tố không thể thiếu cho tham vọng mở rộng quy mô của mình. Nhưng sự hợp tác này không chỉ dừng lại ở việc xây dựng cơ sở hạ tầng. Likhachev tiết lộ rằng Trung Quốc sẽ cần phát triển thế hệ lò phản ứng chu trình nhiên liệu khép kín mới, dựa trên công nghệ của Nga, để duy trì sự tăng trưởng vượt bậc này. Đây là một bước tiến kỹ thuật quan trọng, không chỉ giúp tối ưu hóa việc sử dụng nhiên liệu mà còn có thể mang lại lợi thế chiến lược trong việc sản xuất vật liệu phân hạch, tiềm năng cho cả mục đích dân sự lẫn quân sự.

Lợi Ích Địa Chính Trị và Thách Thức An Ninh

Sự hợp tác Nga-Trung trong lĩnh vực hạt nhân không chỉ là một câu chuyện về năng lượng, mà còn là một bước đi chiến lược nhằm thách thức sự thống trị của Hoa Kỳ. Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị gia tăng, từ cuộc xung đột ở Ukraine đến các tranh chấp ở Biển Đông, liên minh này đang định hình lại trật tự thế giới. Nga, với kinh nghiệm lâu năm trong xuất khẩu công nghệ hạt nhân, đã xây dựng các lò phản ứng ở nhiều quốc gia, từ Ấn Độ đến Thổ Nhĩ Kỳ, và giờ đây đang đặt cược lớn vào Trung Quốc. Rosatom không chỉ cung cấp công nghệ mà còn áp dụng mô hình “Xây dựng-Sở hữu-Vận hành” (BOO), qua đó tài trợ và kiểm soát các dự án hạt nhân, tạo ra sự phụ thuộc lâu dài từ các quốc gia đối tác. Trung Quốc, với nền kinh tế khổng lồ và khả năng tài chính mạnh mẽ, đang học hỏi mô hình này để mở rộng ảnh hưởng của mình.

Tuy nhiên, sự hợp tác này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế và năng lượng. Các chuyên gia lo ngại rằng việc Nga cung cấp công nghệ lò phản ứng nhanh (fast breeder reactor) cho Trung Quốc có thể làm tăng khả năng sản xuất plutonium, một vật liệu quan trọng cho vũ khí hạt nhân. Mặc dù Trung Quốc khẳng định các lò phản ứng này phục vụ mục đích dân sự, nhưng sự thiếu minh bạch trong chính sách hạt nhân của Bắc Kinh khiến cộng đồng quốc tế lo ngại. Một báo cáo của New York Times đã cảnh báo rằng kho vũ khí hạt nhân kết hợp của Nga và Trung Quốc có thể “lấn át” Hoa Kỳ, tạo ra một cuộc đua tam cực hạt nhân đầy rủi ro.

Trong khi đó, Hoa Kỳ đang phải đối mặt với những thách thức nội tại. Ngành công nghiệp hạt nhân Mỹ đang đình trệ, với số lượng lò phản ứng mới được xây dựng gần như bằng không. Hai lò phản ứng Vogtle 3 và 4 tại Georgia là những bổ sung hiếm hoi, nhưng quá trình xây dựng kéo dài hàng thập kỷ và không có thêm dự án nào trong kế hoạch. Quy định nghiêm ngặt của Ủy ban Quản lý Hạt nhân Mỹ (NRC) và sự thiếu quyết tâm chính trị đã khiến Hoa Kỳ tụt hậu trong cuộc đua năng lượng hạt nhân. Trong khi đó, Trung Quốc, với sự hỗ trợ của Nga, đang xây dựng 21 lò phản ứng với tổng công suất hơn 21 GW, chiếm gần một nửa số lò phản ứng đang được xây dựng trên toàn cầu.

Tác Động Toàn Cầu và Phản Ứng của Hoa Kỳ

Sự trỗi dậy của Trung Quốc trong lĩnh vực hạt nhân, với sự hậu thuẫn của Nga, không chỉ đe dọa vị thế của Hoa Kỳ mà còn làm thay đổi cán cân địa chính trị toàn cầu. Các quốc gia đang phát triển, từ châu Phi đến Đông Nam Á, đang tìm kiếm năng lượng hạt nhân như một giải pháp bền vững để đáp ứng nhu cầu điện ngày càng tăng. Trung Quốc và Nga, với các gói tài trợ hấp dẫn và công nghệ tiên tiến, đang nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường xuất khẩu hạt nhân. Trong khi đó, Hoa Kỳ, với các yêu cầu nghiêm ngặt về không phổ biến vũ khí hạt nhân và quy trình cấp phép chậm chạp, đang mất dần sức ảnh hưởng.

Dưới thời Tổng thống Trump, Hoa Kỳ đang đối mặt với áp lực phải hành động. Trump đã từng bày tỏ lo ngại về việc Hoa Kỳ đang thua cuộc trong cuộc đua không gian và hạt nhân trước Nga và Trung Quốc. Trong một bài đăng trên X vào ngày 25 tháng 8 năm 2025, ông tuyên bố: “Chúng tôi đã nói chuyện với Putin về việc hạn chế vũ khí hạt nhân. Chúng tôi có nhiều nhất, Nga đứng thứ hai, Trung Quốc thứ ba. Trung Quốc còn rất tụt hậu nhưng họ sẽ bắt kịp chúng tôi trong năm năm.” Lời cảnh báo này cho thấy sự nhận thức rõ ràng về mối đe dọa từ liên minh Nga-Trung, nhưng câu hỏi đặt ra là liệu chính quyền Trump có thể đảo ngược xu thế này hay không.

Các chuyên gia kêu gọi Hoa Kỳ cần nhanh chóng cải cách khung pháp lý, đầu tư vào các lò phản ứng mô-đun nhỏ (SMR), và hợp tác với các đồng minh như Canada, Anh, và Hàn Quốc để cạnh tranh với Nga và Trung Quốc. “Hoa Kỳ từng dẫn đầu thế giới về triển khai năng lượng hạt nhân, thiết lập các tiêu chuẩn cao,” Katy Huff, giáo sư kỹ thuật hạt nhân tại Đại học Illinois, nhấn mạnh. “Việc mất đi vị trí dẫn đầu này có thể làm giảm khả năng ảnh hưởng của chúng ta đến các tiêu chuẩn an toàn, an ninh và không phổ biến vũ khí hạt nhân toàn cầu.”

Hướng Đi Tương Lai

Sự hợp tác Nga-Trung trong lĩnh vực hạt nhân là một lời cảnh báo nghiêm khắc cho Hoa Kỳ và các đồng minh. Trong khi Trung Quốc đang tiến gần đến mục tiêu vượt qua Hoa Kỳ về công suất hạt nhân, Nga đang củng cố vị thế của mình như một nhà cung cấp công nghệ hạt nhân hàng đầu thế giới. Cuộc đua này không chỉ là về năng lượng, mà còn là về quyền lực, ảnh hưởng, và khả năng định hình tương lai địa chính trị. Với sự thiếu hành động quyết liệt từ Hoa Kỳ, nguy cơ mất đi vị thế dẫn đầu là rất thực tế.

Trong bối cảnh Tổng thống Trump tiếp tục nhấn mạnh vào việc “làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại,” câu hỏi đặt ra là liệu ông có thể khơi dậy một cuộc cách mạng hạt nhân để đối phó với thách thức từ Nga và Trung Quốc hay không. Khi thế giới đang chuyển động nhanh chóng, Hoa Kỳ không thể chỉ dựa vào di sản quá khứ mà phải hành động ngay lập tức để bảo vệ lợi ích chiến lược của mình. Cuộc đua năng lượng hạt nhân không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn là một trận chiến vì tương lai của trật tự thế giới.