Căng thẳng biên giới Thái Lan - Campuchia: cuộc khủng hoảng đe dọa hòa bình khu vực.
.png)
Ngày 1/6, Thủ tướng Campuchia Hun Manet, trong một tuyên bố mạnh mẽ trên mạng xã hội, đã kêu gọi tổ chức khẩn cấp cuộc họp của Ủy ban Biên giới Hỗn hợp Campuchia - Thái Lan (JBC) để giải quyết căng thẳng leo thang tại các khu vực tranh chấp, bao gồm Mom Bei, Ta Moan Thom, Ta Moan Toch và Ta Krabei. Tuyên bố này được đưa ra ngay sau khi ông trở về từ chuyến công tác nước ngoài, dựa trên báo cáo của các sĩ quan quân đội cấp cao đóng tại khu vực biên giới. “Tôi đã chỉ đạo Ủy ban Biên giới Hỗn hợp khẩn trương tổ chức cuộc họp với phía Thái Lan để tiếp tục công tác khảo sát, phân định và cắm mốc ranh giới giữa hai nước,” ông Hun Manet nhấn mạnh, đồng thời đề xuất một bước đi táo bạo: đưa các tranh chấp chưa thể giải quyết liên quan đến các ngôi đền ra Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ). Động thái này không chỉ thể hiện quyết tâm của Campuchia trong việc giải quyết vấn đề một cách minh bạch và hợp pháp, mà còn là lời cảnh báo rằng Phnom Penh đã sẵn sàng hành động đơn phương nếu Bangkok không hợp tác.
Vụ đụng độ ngày 28/5, khiến một binh sĩ Campuchia thiệt mạng, là giọt nước tràn ly trong chuỗi sự kiện căng thẳng kéo dài nhiều năm qua. Theo phía Thái Lan, vụ nổ súng bắt nguồn từ việc binh sĩ Campuchia xâm nhập khu vực tranh chấp và đào chiến hào, vi phạm các thỏa thuận song phương. Thiếu tướng Winthai Suvaree, người phát ngôn của Quân đội Hoàng gia Thái Lan, khẳng định binh sĩ Thái Lan chỉ đáp trả sau khi bị tấn công, và nhấn mạnh rằng vụ việc xuất phát từ “hiểu lầm”. Tuy nhiên, phía Campuchia bác bỏ cáo buộc này, với Thiếu tướng Mao Phalla tuyên bố binh sĩ của họ chỉ đang tuần tra thường lệ thì bị phía Thái Lan nổ súng trước. Cuộc giao tranh kéo dài khoảng 10 phút đã để lại hậu quả đau lòng, đồng thời làm dấy lên lo ngại về nguy cơ leo thang quân sự.
Tranh chấp biên giới giữa Thái Lan và Campuchia không phải là câu chuyện mới. Nó bắt nguồn từ lịch sử phức tạp, khi các ngôi đền cổ như Preah Vihear, Ta Moan Thom, hay Ta Krabei trở thành tâm điểm của tranh cãi về chủ quyền. Năm 1962, ICJ đã phán quyết rằng đền Preah Vihear thuộc về Campuchia, nhưng vùng đất 4,6 km² xung quanh vẫn là khu vực tranh chấp, chưa được phân định rõ ràng. Các cuộc đụng độ vũ trang liên tục diễn ra, từ năm 2008, 2011, đến nay, đã khiến hàng chục binh sĩ và dân thường thiệt mạng, đồng thời làm tổn hại nghiêm trọng mối quan hệ song phương. Vụ việc năm 2011 tại khu vực gần đền Ta Krabei, nơi 6 binh sĩ từ cả hai phía thiệt mạng, là minh chứng cho mức độ nghiêm trọng của vấn đề.
Thủ tướng Hun Manet, trong bài phát biểu của mình, đã tái khẳng định cam kết giải quyết tranh chấp một cách hòa bình, nhấn mạnh rằng Campuchia ưu tiên các cơ chế kỹ thuật và pháp lý. Tuy nhiên, ông không ngần ngại đưa ra cảnh báo cứng rắn: “Campuchia bảo lưu quyền bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ bằng mọi biện pháp, bao gồm cả việc sử dụng lực lượng vũ trang, trong trường hợp có bất kỳ hành động xâm phạm lãnh thổ Campuchia bằng vũ lực.” Lời tuyên bố này không chỉ là thông điệp gửi tới Thái Lan, mà còn là lời khẳng định với người dân Campuchia rằng chính phủ sẽ không khoan nhượng trước bất kỳ hành vi xâm phạm nào. Chủ tịch Thượng viện Campuchia, cựu Thủ tướng Hun Sen, cũng ủng hộ mạnh mẽ đề xuất đưa tranh chấp ra ICJ, cho rằng Biên bản ghi nhớ năm 2000 giữa hai nước đã không còn hiệu quả trong việc ngăn chặn xung đột.
Phía Thái Lan, tuy nhiên, tỏ ra thận trọng hơn. Thiếu tướng Winthai Suvaree đã bác bỏ đề xuất của Campuchia về việc đưa tranh chấp ra ICJ, lập luận rằng đây là vấn đề tách biệt với tình hình thực địa hiện nay. Ông nhấn mạnh rằng hai bên đã đạt được ba điểm đồng thuận trong cuộc gặp ngày 29/5 giữa Tổng tư lệnh Quân đội Hoàng gia Thái Lan, Tướng Pana Klaewblaudtuk, và người đồng cấp Campuchia: rút quân khỏi khu vực va chạm, sử dụng cơ chế JBC để giải quyết vấn đề, và phối hợp ngăn chặn xung đột tái diễn. Tuy nhiên, việc Thái Lan từ chối đưa tranh chấp ra ICJ, cùng với tuyên bố của Bộ trưởng Quốc phòng Phumtham Wechayachai rằng Bangkok sẵn sàng đóng cửa biên giới nếu JBC không đạt kết quả, cho thấy lập trường cứng rắn của Thái Lan trong việc bảo vệ lợi ích quốc gia.
Trong bối cảnh này, cộng đồng quốc tế, đặc biệt là ASEAN, đang theo dõi sát sao diễn biến. Việt Nam, với vai trò là một thành viên chủ chốt của ASEAN, đã lên tiếng kêu gọi hai bên giải quyết tranh chấp thông qua đối thoại và biện pháp hòa bình. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Thu Hằng nhấn mạnh rằng mọi bất đồng cần được giải quyết dựa trên luật pháp quốc tế và tinh thần đoàn kết khu vực. Tuy nhiên, lịch sử cho thấy rằng các nỗ lực trung gian hòa giải, như của Indonesia vào năm 2011, thường chỉ mang lại những giải pháp tạm thời. Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc từng bày tỏ “quan concern sâu sắc” về xung đột biên giới Thái Lan - Campuchia, nhưng việc chuyển vấn đề này cho ASEAN giải quyết đã không thể ngăn chặn các vụ đụng độ lặp lại.
Căng thẳng hiện nay không chỉ là vấn đề song phương giữa Thái Lan và Campuchia, mà còn có nguy cơ làm tổn hại đến hình ảnh và sự đoàn kết của ASEAN. Một số ý kiến trên mạng xã hội X thậm chí đã so sánh tranh chấp này với “một cuộc xung đột kiểu Gaza”, cảnh báo rằng nếu không được giải quyết kịp thời, nó có thể leo thang thành một cuộc khủng hoảng lớn hơn. Trong khi đó, các bài đăng trên X từ cả hai phía cho thấy tâm lý dân tộc chủ nghĩa đang trỗi dậy, với người dân Campuchia và Thái Lan bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ đối với lập trường của chính phủ mình. Điều này càng làm phức tạp thêm nỗ lực tìm kiếm một giải pháp hòa bình.
Về mặt thực địa, cả hai bên đều duy trì lực lượng quân sự đáng kể tại khu vực tranh chấp. Campuchia kiên quyết giữ binh sĩ tại Mom Bei, khẳng định đây là lãnh thổ của mình, trong khi Thái Lan tuyên bố sẵn sàng cho mọi tình huống, bao gồm cả việc áp dụng luật quân sự nếu cần thiết. Một sự kiện gây tranh cãi gần đây liên quan đến cáo buộc của Campuchia rằng một máy bay không người lái (UAV) của Thái Lan đã xâm nhập không phận để do thám. Quân đội Thái Lan đã bác bỏ thông tin này, gọi đó là “tin giả” và khẳng định chiếc UAV trong video của truyền thông Campuchia không thuộc sở hữu của họ. Vụ việc này càng làm tăng sự nghi kỵ giữa hai bên, khiến triển vọng đối thoại trở nên mong manh hơn.
Nhìn lại lịch sử, tranh chấp biên giới Thái Lan - Campuchia không chỉ là vấn đề lãnh thổ, mà còn bị chi phối bởi chính trị nội bộ và cảm xúc dân tộc. Ở Thái Lan, các chính phủ liên tiếp đã sử dụng vấn đề biên giới để củng cố vị thế chính trị, trong khi Campuchia, dưới sự lãnh đạo của Hun Sen và nay là Hun Manet, cũng không ngần ngại tận dụng tranh chấp để khơi dậy tinh thần yêu nước. Ngôi đền Preah Vihear, với giá trị văn hóa và lịch sử to lớn, đã trở thành biểu tượng của niềm tự hào dân tộc ở cả hai quốc gia, khiến việc nhượng bộ trở thành điều gần như không thể.
Trong bối cảnh hiện tại, đề xuất đưa tranh chấp ra ICJ của Campuchia có thể là một lối thoát hợp lý, nhưng nó cũng đặt ra thách thức lớn. Một phán quyết quốc tế, dù công bằng, có thể không được cả hai bên chấp nhận, như trường hợp Thái Lan từng tuyên bố vào năm 2013 rằng họ “có thể không tôn trọng” phán quyết của ICJ. Hơn nữa, việc phân định biên giới không chỉ đòi hỏi thiện chí chính trị, mà còn cần sự hợp tác kỹ thuật lâu dài để cắm mốc và rà phá bom mìn – một quá trình phức tạp và tốn kém.
Khi khu vực Đông Nam Á đang đối mặt với nhiều thách thức, từ cạnh tranh địa chính trị giữa các siêu cường đến các vấn đề kinh tế hậu đại dịch, tranh chấp biên giới Thái Lan - Campuchia là một lời nhắc nhở rằng hòa bình không bao giờ là điều hiển nhiên. Cả hai quốc gia cần nhận ra rằng một cuộc xung đột vũ trang, dù ở quy mô nhỏ, cũng sẽ không mang lại lợi ích lâu dài cho bất kỳ bên nào. Những người lính ở tiền tuyến, những người dân sống gần biên giới, và cả khu vực ASEAN sẽ là những người phải trả giá đắt nhất nếu căng thẳng leo thang. Liệu Thái Lan và Campuchia có thể vượt qua những khác biệt để cùng hướng tới một giải pháp bền vững, hay lịch sử sẽ tiếp tục lặp lại với những cuộc đụng độ đẫm máu? Câu trả lời nằm ở sự khôn ngoan và quyết tâm của các nhà lãnh đạo hai nước, cũng như sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế.