Trừng phạt hà khắc: Mỹ sẽ hủy visa du học sinh Trung Quốc dưới chỉ đạo của Marco Rubio
.png)
Ngày 28 tháng 5 năm 2025, một thông báo chấn động từ Ngoại trưởng Hoa Kỳ Marco Rubio đã làm rung chuyển cộng đồng học thuật và các mối quan hệ quốc tế: Hoa Kỳ sẽ bắt đầu “hủy bỏ một cách mạnh mẽ” visa của các du học sinh Trung Quốc, đặc biệt nhắm đến những người có liên hệ với Đảng Cộng sản Trung Quốc hoặc đang học tập trong các lĩnh vực được coi là “nhạy cảm”. Đây là một bước đi táo bạo, đầy tranh cãi trong chính sách nhập cư cứng rắn của chính quyền Tổng thống Donald Trump, đánh dấu một bước ngoặt mới trong cuộc đối đầu căng thẳng giữa hai siêu cường kinh tế thế giới. Động thái này không chỉ đe dọa đến tương lai của hàng chục nghìn sinh viên Trung Quốc tại Mỹ mà còn làm dấy lên lo ngại về những hệ lụy sâu rộng đối với hệ thống giáo dục đại học Hoa Kỳ, nền kinh tế và vị thế dẫn đầu toàn cầu về đổi mới khoa học của quốc gia này.
Rubio, trong một tuyên bố được đăng trên X và được củng cố bởi thông cáo chính thức từ Bộ Ngoại giao, nhấn mạnh rằng Bộ Ngoại giao sẽ phối hợp chặt chẽ với Bộ An ninh Nội địa để thực hiện chính sách này. “Dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Trump, chúng tôi sẽ hủy bỏ visa của các sinh viên Trung Quốc, bao gồm những người có liên hệ với Đảng Cộng sản Trung Quốc hoặc học tập trong các lĩnh vực nhạy cảm,” ông viết. Ngoài ra, Bộ Ngoại giao cũng sẽ “sửa đổi tiêu chí cấp visa để tăng cường kiểm tra đối với tất cả các đơn xin visa trong tương lai từ Trung Quốc đại lục và Hồng Kông.” Tuyên bố này, được đặt tên là “Chính sách Visa Mới Đặt Lợi ích Nước Mỹ Lên Hàng Đầu, Không Phải Trung Quốc,” đã làm dấy lên một làn sóng tranh luận gay gắt, từ các hội trường đại học đến các diễn đàn ngoại giao quốc tế.
Một Đòn Giáng Vào Du Học Sinh Trung Quốc
Trong nhiều thập kỷ, Hoa Kỳ đã là điểm đến lý tưởng cho hàng trăm nghìn sinh viên Trung Quốc, những người tìm kiếm một nền giáo dục chất lượng cao và cơ hội thoát khỏi hệ thống đại học cạnh tranh khốc liệt ở quê nhà. Theo báo cáo của Viện Giáo dục Quốc tế, trong năm học 2023-2024, hơn 270.000 sinh viên Trung Quốc đã theo học tại các trường đại học Mỹ, chiếm khoảng một phần tư tổng số du học sinh tại đây, chỉ đứng sau Ấn Độ. Những sinh viên này, thường đến từ các gia đình khá giả có khả năng chi trả học phí cao, không chỉ là nguồn thu nhập lớn cho các trường đại học mà còn đóng góp đáng kể vào lực lượng lao động và năng lực nghiên cứu của Mỹ sau khi tốt nghiệp.
Tuy nhiên, thông báo của Rubio đã phủ một bóng đen lên giấc mơ Mỹ của nhiều người. Dù ông không nêu rõ số lượng visa sẽ bị hủy hoặc chi tiết về cách thức thực thi, nhưng ngay cả một con số nhỏ cũng có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng. “Hiệu ứng răn đe đối với các sinh viên Trung Quốc lựa chọn Mỹ làm điểm đến học tập sẽ là rất lớn,” Rosie Levine, giám đốc điều hành của Quỹ Giáo dục Mỹ-Trung, cảnh báo. Với khoảng 99 triệu thành viên Đảng Cộng sản Trung Quốc, việc xác định “liên hệ” với đảng này có thể trở thành một cái bẫy rộng lớn, khiến hầu hết các sinh viên Trung Quốc rơi vào vòng nguy hiểm. Điều này đặc biệt đúng khi tiêu chí “liên hệ” không được định nghĩa rõ ràng, để lại không gian cho những diễn giải mơ hồ và có thể tùy tiện.
Lý Do Đằng Sau: An Ninh Quốc Gia Hay Chính Trị?
Chính quyền Trump biện minh cho động thái này bằng lý do an ninh quốc gia. Một quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao nói với Axios rằng Trung Quốc đã “lợi dụng hệ thống visa của chúng ta trong nhiều thập kỷ để thúc đẩy các ưu tiên của Đảng Cộng sản.” Quan chức này cáo buộc rằng nhiều sinh viên Trung Quốc đến Mỹ với mục đích “đánh cắp tài sản trí tuệ” để phục vụ Bắc Kinh. Những lo ngại này không phải là mới. Trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump, Ngoại trưởng khi đó là Mike Pompeo đã dẫn đầu chiến dịch loại bỏ các Viện Khổng Tử do chính phủ Trung Quốc tài trợ khỏi các trường đại học Mỹ, gọi chúng là công cụ “tuyên truyền và ảnh hưởng độc hại” của Bắc Kinh. Nhiều trường đại học đã cắt đứt quan hệ với các trung tâm này, và chương trình Sáng kiến Trung Quốc của Bộ Tư pháp, dù đã bị giải thể do bị chỉ trích vì phân biệt chủng tộc, cũng từng nhắm vào các học giả Trung Quốc tại Mỹ.
Rubio, một người từ lâu đã nổi tiếng với quan điểm diều hâu về Trung Quốc, dường như đang tiếp tục con đường này với cường độ mạnh mẽ hơn. Ông không xác định rõ “các lĩnh vực nhạy cảm” là gì, nhưng nhiều khả năng chúng bao gồm các ngành như công nghệ sinh học, điện toán lượng tử và trí tuệ nhân tạo – những lĩnh vực mà Mỹ và Trung Quốc đang cạnh tranh khốc liệt. Trong bối cảnh chiến tranh thương mại mới bùng nổ sau khi Trump áp đặt các mức thuế quan cao đối với hàng hóa Trung Quốc, động thái này được xem là một phần trong chiến lược rộng lớn hơn nhằm kiềm chế ảnh hưởng của Bắc Kinh.
Tuy nhiên, không phải ai cũng đồng tình với lập luận an ninh quốc gia. Yaqiu Wang, một nhà nghiên cứu nhân quyền gốc Trung Quốc tại Mỹ, thừa nhận rằng Bắc Kinh có thể đã lợi dụng sự cởi mở của hệ thống học thuật Mỹ để thực hiện các hoạt động gián điệp, nhưng bà gọi thông báo của Rubio là “đáng lo ngại sâu sắc.” “Việc hủy bỏ visa hàng loạt và các lệnh cấm toàn diện không chỉ đe dọa đến quyền lợi và sinh kế của các sinh viên Trung Quốc đang học tập và làm việc tại Mỹ, mà còn có nguy cơ làm suy yếu vị thế dẫn đầu lâu dài của Mỹ trong đổi mới khoa học toàn cầu,” bà nói. Wang lập luận rằng việc trừng phạt một nhóm lớn sinh viên dựa trên những cáo buộc mơ hồ là một cách tiếp cận thô bạo, có thể phản tác dụng.
Tác Động Kinh Tế và Học Thuật
Hệ quả của chính sách này đối với các trường đại học Mỹ là không thể xem nhẹ. Du học sinh quốc tế, đặc biệt là từ Trung Quốc, đóng góp khoảng 43,8 tỷ USD vào nền kinh tế Mỹ trong năm học 2023-2024, hỗ trợ gần 400.000 việc làm. Nhiều trường đại học, đặc biệt là các trường tư nhỏ hơn, phụ thuộc vào học phí toàn phần từ các sinh viên này để bù đắp chi phí hỗ trợ tài chính cho sinh viên Mỹ. Việc hủy bỏ visa có thể làm gián đoạn nguồn thu nhập quan trọng này, đặc biệt trong bối cảnh chính quyền Trump đã cắt giảm hàng tỷ USD tài trợ liên bang cho các trường đại học, với lý do họ quá “tự do” hoặc không kiểm soát được các hành vi “bài Do Thái” trên khuôn viên trường.
Hơn nữa, động thái này đe dọa làm suy yếu dòng chảy nhân tài vào các ngành công nghệ cao của Mỹ. Nhiều sinh viên Trung Quốc sau khi tốt nghiệp đã ở lại, đóng góp vào các công ty công nghệ hàng đầu và các dự án nghiên cứu tiên phong. Việc hạn chế sự hiện diện của họ có thể tạo ra một khoảng trống trong lực lượng lao động, trong khi các quốc gia khác như Anh, Canada hay Singapore sẵn sàng chào đón những tài năng này. Cathy Tu, một nhà nghiên cứu trí tuệ nhân tạo ở Bắc Kinh, cho biết nhiều sinh viên Trung Quốc mà cô tư vấn giờ đây đang chuyển hướng sang các nước khác do sự bất ổn tại Mỹ. “Tôi từng học ở Mỹ vì tôi yêu những giá trị mà nước Mỹ đại diện: cởi mở, hòa nhập và đa dạng,” cô nói, bày tỏ sự thất vọng trước hướng đi mới.
Phản Ứng Quốc Tế và Nội Địa
Phản ứng từ Trung Quốc là nhanh chóng và gay gắt. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc, bà Mao Ning, kêu gọi Washington “bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tất cả du học sinh, bao gồm cả những người từ Trung Quốc.” Bà nhấn mạnh rằng các chương trình hợp tác giáo dục và trao đổi học thuật không nên bị gián đoạn, đồng thời cảnh báo rằng động thái này có thể dẫn đến các biện pháp trả đũa từ Bắc Kinh. Trong bối cảnh quan hệ song phương vốn đã căng thẳng do các tranh chấp thương mại và công nghệ, việc hủy visa hàng loạt có thể làm leo thang xung đột, đẩy hai nước vào một vòng xoáy đối đầu mới.
Tại Mỹ, các tổ chức như Caucus Á Châu Thái Bình Dương của Quốc hội (CAPAC), dù tự nhận là không đảng phái nhưng chủ yếu gồm các thành viên Đảng Dân chủ, đã lên án mạnh mẽ tuyên bố của Rubio. Họ gọi đây là một hành động phân biệt đối xử, làm tổn hại đến hình ảnh của Mỹ như một ngọn hải đăng của tự do học thuật. Trong khi đó, một số nghị sĩ Cộng hòa ủng hộ quyết định này, lập luận rằng nó cần thiết để bảo vệ an ninh quốc gia. Các dân biểu như John Moolenaar và Tim Walberg gần đây đã gây áp lực để các trường như Đại học Duke chấm dứt quan hệ với các đối tác học thuật Trung Quốc, với lý do lo ngại về chuyển giao công nghệ.
Bối Cảnh Rộng Hơn: Tấn Công Vào Giáo Dục Đại Học
Quyết định của Rubio không phải là một hành động đơn lẻ mà nằm trong chiến dịch rộng lớn hơn của chính quyền Trump nhằm siết chặt nhập cư và kiểm soát các trường đại học Mỹ. Chỉ một ngày trước thông báo này, Rubio đã ra lệnh tạm dừng các cuộc phỏng vấn visa du học trên toàn thế giới để chuẩn bị cho việc tăng cường kiểm tra mạng xã hội của ứng viên. Chính quyền cũng đã hủy bỏ hàng nghìn visa của các du học sinh khác, đặc biệt là những người tham gia các cuộc biểu tình ủng hộ Palestine hoặc chống lại chiến tranh ở Gaza. Một trường hợp nổi bật là Rumeysa Ozturk, một sinh viên Thổ Nhĩ Kỳ tại Đại học Tufts, bị bắt giữ và trục xuất vì đồng tác giả một bài báo chỉ trích phản ứng của trường đối với các cuộc biểu tình.
Trump cũng nhắm mục tiêu trực tiếp vào các trường đại học danh tiếng như Harvard, nơi ông đề xuất giới hạn số lượng du học sinh ở mức 15% tổng số sinh viên, so với mức 27,6% hiện tại. Chính quyền đã cố gắng cấm Harvard nhận du học sinh và cắt giảm tài trợ liên bang, cáo buộc trường này là “ổ” của tư tưởng tự do và bài Do Thái. Dù một thẩm phán liên bang đã tạm thời chặn lệnh cấm, nhưng các hành động này đã tạo ra một bầu không khí bất ổn trên các khuôn viên đại học, khiến cả sinh viên quốc tế và nội địa lo ngại về tương lai của mình.
Một Tương Lai Bất Định
Động thái của Rubio không chỉ là một đòn giáng vào du học sinh Trung Quốc mà còn là một lời cảnh báo cho tất cả các sinh viên quốc tế tại Mỹ. Với việc chính quyền Trump tiếp tục đẩy mạnh các chính sách nhập cư cứng rắn và nhắm vào các trường đại học, giấc mơ Mỹ – vốn từng là biểu tượng của cơ hội và tự do – đang dần trở nên xa vời đối với nhiều người. Trong khi chính quyền lập luận rằng đây là cách để bảo vệ lợi ích quốc gia, các nhà phê bình cảnh báo rằng cái giá phải trả có thể là sự suy giảm vị thế của Mỹ như một trung tâm giáo dục và đổi mới toàn cầu.
Khi các trường đại học chuẩn bị đối mặt với những thách thức tài chính và học thuật mới, và khi các sinh viên Trung Quốc cân nhắc chuyển hướng sang các quốc gia khác, câu hỏi đặt ra là: Liệu nước Mỹ có đang tự làm suy yếu chính mình trong cuộc đua toàn cầu vì nhân tài và ảnh hưởng? Chính sách của Rubio, dù được thúc đẩy bởi những lo ngại an ninh, có nguy cơ đẩy Mỹ vào một con đường cô lập, nơi mà sự cởi mở và đa dạng – những giá trị từng làm nên sức mạnh của quốc gia – bị hy sinh vì những mục tiêu chính trị ngắn hạn.